بهترین کود برای ریشه زایی و زمان مصرف آن

ریشه‌ها نقش حیاتی در زندگی گیاه ایفا می‌کنند؛ آن‌ها مسئول جذب آب، عناصر غذایی و همچنین استقرار فیزیکی گیاه در خاک هستند. در مراحل ابتدایی رشد، توسعه سریع و عمیق سیستم ریشه، عامل کلیدی برای دستیابی به رشد مطلوب، مقاومت در برابر تنش‌های محیطی و افزایش عملکرد محصول است. استفاده از کودهای ریشه‌زا یا به‌اصطلاح Root Enhancers به‌منظور تحریک رشد ریشه‌های اصلی و جانبی، یکی از مهم‌ترین اقدامات تغذیه‌ای در کشاورزی مدرن است. این کودها اغلب ترکیبی از عناصر ماکرو (به‌ویژه فسفر)، میکرو، هورمون‌های گیاهی مانند اکسین‌ها، و ترکیبات آلی نظیر هیومیک اسید هستند. در این مقاله، به بررسی علمی انواع کودهای مؤثر در ریشه‌زایی، زمان و روش مصرف آن‌ها و راهکارهایی برای تقویت سیستم ریشه‌ای در نهال‌ها و گیاهان می‌پردازیم.

یک سیستم ریشه قوی برای توانایی گیاه در جذب مواد مغذی و آب از خاک حیاتی است. سیستم ریشه اصلی ترین نقطه تماس گیاه با خاک است و روشی است که به وسیله آن آنچه را که برای رشد و شکوفایی نیاز دارد جذب می‌کند. سرمایه گذاری در کود با کیفیت بالا باعث افزایش سرعت رشد و تولید ریشه می‌شود و همچنین محافظت در برابر بیماری‌ها و آفات را به همراه خواهد داشت. همچنین گیاهان را قوی و سالم نگه می‌دارد. به همین دلیل در این مقاله به بهترین روش استفاده از کود افزایش ریشه می پردازیم تا شما بتوانید به رشد ریشه گیاهان خود کمک کنید.

بهترین کود پیش کاشت برای رشد ریشه متعادل کودهای حاوی فسفر فراوان است. فسفر یکی از پرمصرف ترین مواد مغذی گیاهان (به همراه نیتروژن و پتاسیم) است. بهتر است: قبل از استفاده از هر کود، آزمایش خاک انجام شود تا وضعیت کمبود یا بیش‌بود مواد مغذی در خاک مشخص گردند.

به یاد داشته باشید که فسفر در خاک متحرک نیست. این بدان معنی است که نمی‌تواند به راحتی از طریق خاک جذب گیاه شود. در نتیجه، فسفر باید در تماس نزدیک با ریشه گیاهان قرار گیرد تا آنها بتوانند آن را جذب کنند. آب همچنین برای جذب فسفر و سایر مواد مغذی توسط ریشه گیاه ضروری است. درست قبل از بارندگی کوددهی کنید، در غیر این صورت پس از استفاده از کود باید به آن آب بدهید. همچنین به خاطر داشته باشید که pH خاک بر جذب مواد مغذی توسط ریشه گیاه نیز تأثیر می‌گذارد. برای فسفر، pH 6.5 تا 7.5 ایده آل است.

کود آلی غنی شده پتاسه (00-00-10) گرومان، به منظور رسیدن بیشتر محصول مورد استفاده قرار میگرد.

طریقه مصرف کودهای ریشه‌زا باید متناسب با نوع محصول، مرحله رشدی گیاه و شرایط محیطی انتخاب شود تا بیشترین کارایی حاصل شود. یکی از متداول‌ترین روش‌ها، کودآبیاری (Fertigation) است که در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا بارانی به‌کار می‌رود. این روش باعث می‌شود که کود مستقیماً به ناحیه ریشه برسد و جذب آن افزایش یابد. در مورد نهال‌های تازه کاشته‌شده، غوطه‌وری ریشه‌ها در محلول رقیق‌شده از کودهای ریشه‌زا قبل از کاشت توصیه می‌شود، زیرا باعث تحریک اولیه سیستم ریشه‌ای و جلوگیری از شوک استقرار می‌شود. همچنین در شرایطی که آبیاری دستی انجام می‌شود، می‌توان از محلول‌پاشی بر خاک یا محلول‌ریزی مستقیم در پای گیاه استفاده کرد.
در بعضی موارد، به‌ویژه در باغات میوه، استفاده از تزریق محلول به عمق خاک توسط دستگاه لانس یا تجهیزات تزریق، کارایی بسیار بالایی دارد. توجه به غلظت مناسب کود و هم‌زدن کامل آن در آب ضروری است، چون تجمع بیش از حد برخی ترکیبات (مثل فسفر یا نمک‌های هیومیکی) ممکن است باعث سوختگی ریشه یا گرفتگی سیستم آبیاری شود. برای بذرها نیز در برخی کشت‌ها از بذرمال کردن با کودهای بیولوژیک یا مایع استفاده می‌شود که تأثیر مثبتی بر شروع رشد ریشه دارد.

زمان مصرف کود ریشه‌زا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا استفاده در زمان نامناسب ممکن است نه‌تنها بی‌اثر باشد بلکه به گیاه آسیب برساند. بهترین زمان برای استفاده از این کودها، در زمان کاشت نهال یا انتقال نشا به زمین اصلی است، جایی که گیاه نیاز فوری به توسعه سیستم ریشه‌ای برای استقرار دارد. همچنین در روزهای اولیه پس از جوانه‌زنی بذرها، استفاده از کودهای ریشه‌زا حاوی فسفر و هورمون رشد می‌تواند بسیار مفید باشد.
در شرایطی که گیاه دچار تنش شده (مثل سرمازدگی، خشکی، آفت‌زدگی یا جابه‌جایی مکان)، سیستم ریشه آسیب می‌بیند. در چنین حالاتی نیز، مصرف کودهای ریشه‌زا کمک می‌کند که بازسازی ریشه‌ها تسریع شود. برای درختان میوه، یکی از بهترین زمان‌ها برای مصرف این کودها، ابتدای فصل رشد (بهار) و همچنین اواخر تابستان تا اوایل پاییز است که رشد ریشه‌های ثانویه افزایش می‌یابد. در گلخانه‌ها نیز می‌توان در فواصل ۱۰ تا ۱۴ روز یک‌بار، بسته به نوع محصول، از این کودها استفاده کرد.

سوپر فسفات در طول نگهداری به راحتی رطوبت را جذب می‌کند، بنابراین هنگام استفاده باید آب جذب کند تا جذب توسط ریشه‌های محصول تسهیل شود.

مقاله پیشنهادی : بهترین کود برای افزایش باردهی خیار سبز کدام نوع از کود است ؟

کاربرد فسفر به راحتی توسط عناصری مانند آهن، آلومینیوم و کلسیم در خاک تثبیت می‌شود و از بین می‌رود. بنابراین هنگام اجرا باید در نزدیکترین محل ریشه‌ها مورد استفاده قرار گیرد تا از تثبیت فسفر توسط آهن، آلومینیوم، کلسیم و سایر عناصر در خاک اطراف جلوگیری شود، و جذب ریشه‌های گیاه را تسهیل می‌کند.

مخلوط کردن کودهای فسفاته، به ویژه کودهای کلسیم منیزیم و کودهای آلی، می‌تواند فسفر نامحلول موجود در کودهای فسفاته را به فسفر مؤثری تبدیل کند که توسط گیاهان به راحتی می‌تواند جذب شود.

کود فسفاته به صورت لایه‌ای استفاده می‌شود و تحرک کمی در خاک دارد و اساساً در محل مصرف حرکت نمی‌کند، در واقع یکی از ویژگی های کود فسفر این است که باید در دو لایه عمیق و کم عمق استفاده شود. استفاده از کود فسفاته در لایه کم عمق باعث تسریع جذب آن توسط نهال‌های جوان و نشاءها می‌گردد به طوری که سرعت رشد اولیه اینگونه محصولات را افزایش می‌دهد. نسبت مصرف کود فسفاته عموماً یک سوم در لایه کم عمق و دو سوم در لایه عمیق است.

جهت آشنایی با زمان استفاده از کود گلدهی مقاله پیشنهادی را مطالعه نمایید.

گیاهان نسبت معینی از مواد مغذی مختلف را جذب می‌کنند و اگر این نسبت نامتعادل باشد رشد خوبی نخواهند داشت. استفاده از نیتروژن و فسفر نه تنها می‌تواند مواد مغذی را متعادل کند، بلکه باعث رشد ریشه می‌شود و پایه و اساس عملکرد بالا را ایجاد می‌کند.

با استفاده از کود آلی غنی شده فسفاته (۰۰-۱۴-۰۰)، علاوه بر تامین فسفر، به دلیل کاهش موضعی pH در محیط ریشه، جذب روی، آهن و سایر ریزمغذی ها نیز بهتر می شود.

هنگامی که گیاهان به مراحل پایانی رشد می‌رسند، سیستم ریشه به تدریج پیر شده و توانایی جذب مواد مغذی ضعیف می‌شود که اغلب منجر به کمبود فسفر می‌شود. در این زمان می‌توان کودهای فسفاته محلول در آب را روی برگ گیاهان محلول‌پاشی کرد تا کود فسفر از طریق روزنه یا کوتیکول برگ‌ها وارد گیاه شود.

برای تسریع رشد ریشه در نهال‌ها و گیاهان جوان، باید مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ صورت گیرد. نخست، تأمین فسفر به‌عنوان عنصر کلیدی در تقسیم سلولی و توسعه ریشه ضروری است. فسفر باعث رشد ریشه‌های اصلی و جانبی شده و موجب گسترش بهتر در خاک می‌شود. کودهایی مانند 10-52-10 یا مونوآمونیوم فسفات (MAP) نمونه‌هایی عالی برای تأمین فسفر هستند. دوم، مصرف ترکیبات آلی نظیر هیومیک اسید و فولویک اسید که موجب افزایش جذب عناصر غذایی و تحریک فعالیت میکروبی در خاک می‌شوند، تأثیر مثبت بالایی در رشد ریشه دارند.
یکی دیگر از راهکارهای مهم، استفاده از هورمون‌های گیاهی مانند IBA یا NAA است که با تحریک رشد سلولی در ناحیه ریشه، موجب افزایش طول و حجم ریشه‌ها می‌شوند. خاک با بافت مناسب و زهکش خوب نیز محیط مناسبی برای تنفس ریشه‌ها فراهم کرده و از پوسیدگی ریشه جلوگیری می‌کند. همچنین مصرف قارچ‌های مایکوریزا، که نوعی همزیستی با ریشه‌ها دارند، جذب فسفر و برخی عناصر دیگر را تسهیل می‌کنند. پرهیز از تنش‌های محیطی مانند خشکی شدید، آبیاری نامنظم یا تراکم خاک نیز شرط لازم برای تسریع رشد ریشه است.

بهترین ترکیبات برای کودهای ریشه‌زا معمولاً شامل کودهای NPK با درصد بالای فسفر (مثل 10-52-10 یا 12-61-0)، هیومیک اسید، عناصر ریزمغذی مانند روی و آهن و گاهی هورمون‌های رشد گیاهی است. برخی ترکیبات بیواستیمولانت که حاوی آمینواسید، جلبک دریایی یا عصاره‌های گیاهی هستند نیز تأثیر خوبی در رشد ریشه نشان داده‌اند. قارچ‌های مفید مانند مایکوریزا نیز در ترکیب با کودهای پایه استفاده می‌شوند تا هم رشد ریشه را افزایش دهند و هم جذب عناصر غذایی را تقویت کنند.
از نظر زمانی، بهترین زمان مصرف این کودها برای نهال‌ها، هنگام کاشت و مجدداً دو تا سه هفته بعد از استقرار در خاک است. برای گیاهان زراعی، استفاده در مرحله ۲ تا ۶ برگی ایده‌آل است. در درختان میوه، اوایل فصل رشد (فروردین تا اردیبهشت) و دوره رشد ریشه‌های ثانویه (شهریور تا مهر) زمان مناسبی است. کودهای بیولوژیک یا هیومیکی را نیز می‌توان در طول فصل به‌صورت منظم در کودآبیاری مصرف کرد.

توسعه مناسب ریشه، پایه و اساس موفقیت هر نوع کشت است، چه در محصولات زراعی و چه در باغی یا گلخانه‌ای. کودهای ریشه‌زا با ترکیب هوشمندانه‌ای از عناصر غذایی، محرک‌های رشد و ترکیبات آلی، ابزار مؤثری برای تقویت این بخش حیاتی گیاه به شمار می‌آیند. انتخاب صحیح ترکیب کود، زمان و روش مصرف می‌تواند باعث افزایش استقرار، جذب بهتر عناصر غذایی، افزایش تحمل گیاه در برابر تنش‌ها و در نهایت افزایش عملکرد شود. کشاورزان و کارشناسان تغذیه باید با شناخت دقیق نیازهای گیاه و خصوصیات خاک، یک برنامه تغذیه‌ای هدفمند طراحی کنند تا ریشه‌ای قوی و گسترده برای گیاه فراهم شود؛ زیرا «هرچه ریشه قوی‌تر، محصول پربارتر.»