اهمیت کود دهی درخت زیتون

نظر به اهمیت گیاه زیتون و سرمایه گذاری هایی که در سالهای اخیر در جهت گسترش باغ های زیتون در نقاط مختلف کشور صورت گرفته، وجود منبعی که بتواند امكان تشخیص و رفع کمبود عناصر غذایی در این گیاه را فراهم نماید، ضروری بنظر می رسد. با توجه به پیشرفت های حاصل در علم تغذیه گیاه و حاصلخیزی خاك، هنوز هم تشخیص کمبود عناصر غذایی در گیاهان به صورت مشاهده ای، ابزاری مهم تلقی می شود. در مقاله حاضر علائم کمبود عناصر غذایی در رابطه با وظایف این عناصر و اثرات متقابل عناصر، نوع، روش و مقدار کود مورد نیاز جهت رفع کمبود مورد بحث قرار گرفته است. امید است مقاله حاضر بتواند با ارتقاء سطح آگاهی زیتون كاران عزیز کشور که در عرصه تولید حضور دائم دارند مفید واقع شود.

در محصولات باغی، از تجزیه خاك برای تعیین وضعیت عناصر غذایی خاك استفاده می شود. وضعیت عناصر غذایی در خاك را می توان قبل از کشت تنظیم کرد. در اغلب شرایط، تجزیه برگ و بافت گیاه همبستگی خوبی با شرایط رشد گیاه نشان می دهد. در درختان میوه در مجموع شرایط حاکم بر خاك و درخت تعیین کننده میزان سرعت جذب عناصر غذایی است که می تواند با آنچه که در خاك موجود است خیلی متفاوت باشد. بنابراین در درختان میوه، تجزیه برگی مناسب ترین و دقیق ترین راهنمای تعیین وضعیت تغذیه ای این گیاهان دائمی است.

بررسی وضعیت تغذیه ای باغ های زیتون کشور نشان داده که ترتیب کلی عناصر غذایی در باغ های زیتون در مقایسه با باغ های با عملكرد بالا به صورت K->N ->B->Mn->P->Zn-=Cu- بوده و با استفاده از اعداد بهینه مرجع جهانی اولویت تغذیه ای باغ ها به صورت Mn>P>Cu>K->N->B->Zn- تغییر می نماید و بر این اساس کمبود عناصر روی، بور، نیتروژن و پتاسیم در آنها قابل مشاهده است.

مثلاً برای خاك هایی که از لحاظ ماده آلی فقیر هستند باید میزان کود حیوانی بیشتر مصرف نمود. ازآنجاییکه %60 باغهای زیتون دچار کمبود مواد آلی هستند، توصیه زیر لازم الاجرا است.

مصرف 20 تن در هکتار کود حیوانی پوسیده (پخش و زیرخاك کردن آن در سایه انداز درخت مصرف برای هر درخت زیتون (چالکود): 15-20کیلوگرم کود حیوانی کاملاً پوسیدهی مخلوط شده با سایر کودها که در آخر زمستان برای هر درخت مصرف شود.

 مصرف کودهای هیومیک اسید مواد هیومیکی نام خود را از هوموس گرفته اند. ازآنجاکه این ماده pH اسیدی ضعیف دارد و مشتق از هوموس است بنام هیومیک اسید هم شناخته می شود؛ اما حقیقتاً هیچ شباهتی به اسیدهای شناخته شده، اعم از معدنی و آلی ندارد. گسترش رشد ریشه با مصرف اسید هیومیک، سبب افزایش راندمان سیستم ریشه می شود. اسید هیومیک با تشکیل و توسعه مطلوب و بهبود سیستم ریشه، درختان میوه را قادر می سازد از منابع موجود در خاك به شکل بهتر استفاده کنند.

 طبق گزارش پژوهشگران، اسید هیومیک نسبت ریشه به اندام هوایی و همچنین تولید ریشه های نازك جانبی درختان زیتون را افزایش داده است. با مصرف هیومیک اسید در خاك مقاومت به شوری و کم آبی و حتی مقاومت به سرمازدگی در درختان به میزان قابل توجهی افزایش یافته می یابد. اسیدهای هیومیک اثرات مطلوب روی تعادل غذایی بافت گیاه، جذب کودها، رشد ریشه و اندام هوایی، عملکرد و کیفیت میوه درختان دارند.

مصرف کودهای اسیدآمینه، استفاده از کودهای آلی برای رشد بهتر محصولات باغی، یکی از اهداف کشاورزی پایدار محسوب می شود. پروتئین ها از مهمترین ترکیبات موجود در سلول  های گیاهی می باشند که در تمام واکنش های اصلی اعم از ساختاری، آنزیمی، متابولیکی و انتقالی شرکت دارند.

• افزایش مقاومت گیاه در هنگام بروز تنش های محیطی
• تأثیر بر روزنه های هوایی
• تقویت سیستم ایمنی گیاه
• القا فرآیند گرده افشانی
• افزایش کمی و کیفی محصول
• افزایش دوره ماندگاری محصول بعد از برداشت
• افزایش سرعت رسیدگی محصول
• افزایش جذب عناصر ریزمغذی.

اسیدهای آمینه مانند گلیسین با افزایش کلروفیل در گیاه و افزایش فرایند فتوسنتز و نسبت N/C در درختان میوه، موجب بهبود کیفیت و کمیت محصول می گردند.

 ورمی کمپوست اصلاح کننده ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاك بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم، فاقد هرگونه بو، میکروارگانیسم های بیماری زا و بذر علف هرز است. ورمی کمپوست در مقایسه با سایر کودهای آلی دارای میزان عناصر اصلی غذایی بالاتری است و علاوه بر عناصر ماکرو مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم که در فعالیتهای حیاتی گیاه نقش اساسی دارند.

حاوی عناصر میکرو مانند آهن، مس، روی و منگنز نیز است. این کود با داشتن موادی مانند ویتامین و اکسین، موجبات رشد گیاه را فراهم می آورد. تمام عناصر غذایی موجود در ورمی کمپوست به آسانی توسط گیاه جذب می شوند.

 ورمی کمپوست عناصر سنگین موجود در خاك را تثبیت کرده و مانع از جذب بیش ازحد آنها توسط گیاه می شود. جوانه زنی بذر را تحریک کرده و ریشه زایی قلمه ها را تشدید کرده و همچنین عملکرد کمی و کیفی گیاه را به طور چشمگیری افزایش می دهد. به منظور نیل به پایداری در تولید محصولات باغی کشور، توجه به همزیستی میکوریزی و ریزجانداران به وجود آورنده این نوع همزیستی یعنی قارچ های میکوریز آربسکولار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چراکه این ریز جانداران خاکزی به نوعی نقشی کنترلی در تعادلات بیولوژیکی منطقه ریزوسفری گیاهان، مکانی که بیشترین تأثیر را در جذب آب و عناصر معدنی برای آن قائل اند، ایفا می نمایند.

مصرف کودهای شیمیایی یکی از اصول اساسی تغذیۀ گیاهی و رفع نیاز کودی گیاهان، مصرف کود به روش های گوناگون است. به طور کلی هدف این است که کود به شکلی مصرف شود که کارایی آن حداکثر بوده و بسته به نوع کود، نوع کشت و سیستم آبیاری روش کود دادن تفاوت می کند که در زیر به معرفی آنها می پردازیم.

بر اساس نتایج حاصل از بررسی وضعیت عناصر غذایی در برگ درختان زیتون باغهای زیتون کشور عدم تعادل تغذیه ای و ناهنجاری های تغذیه ای دیده می شود و باید نسبت به مصرف کودهای شیمیایی و آلی اقدام شود، در این راستا مصرف، بور و مس اولویت دارد.

کود های آلی:

کودهای آلی شامل کودهای حیوانی، اسیدهای هومیک، کودهای آمینه، ورمی کمپوست و کود زیستی است. مصرف کودهای حیوانی به طورکلی برای تعیین مقدار کود حیوانی به فاکتورهایی نظیر ماده آلی خاك، نوع گیاه مورد کشت، بافت خاك، میزان بارندگی باید توجه داشت.

کودهای شیمیایی:

کودهای شیمیایی شامل یک یا چند منبع غذایی مورد نیاز گیاهان هستند که می توانند به هر سه صورت فازهای جامد مایع و یا گاز وجود داشته باشند. این ترکیبات می توانند هم به خاک اضافه شود، هم مستقیم به خود گیاه پاشیده شود (برگ های گیاه) و یا آن را در آب حل کرد و به خاک گیاه اضافه کرد. استفاده از این مواد به منظور ارتقاء کیفیت خاک، افزایش میزان محصول و یا ارتقاء کیفیت محصول تولیدی مورد استفاده قرار می گیرد.

روش های کود دهی :

برای جبران کمبود عناصر غذایی بهره گیری از هردو روش کوددهی خاکی و محلول پاشی عناصر در باغ زیتون ضروری است. لذا حداقل دو بار محلول پاشی عناصر غذایی قبل از گلدهی و در مراحل رشد و نمو میوه پیشنهاد می شود.

محلول پاشی:

روش محلول پاشی تغذیه برگی، یکی از روش های مؤثر و کارای کوددهی در انواع محصولات کشاورزی بوده و توسط آن می توان عناصر غذایی را در اسرع وقت و مستقیماً در اختیار شاخه، برگ و میوه گیاه قرار داد.

با توجه به سهولت و سرعت جذب مواد غذایی از این راه، کوددهی به روش محلول به ویژه برای تأمین ریزمغذی ها که به مقادیر کم موردنیاز هستند، روش بسیار مناسبی است. خصوصاً برای درختان که ریشه های بسیار عمیق دارند و رساندن مقادیر کم مواد ریزمغذی از راه خاك با راندمان خیلی پایینی همراه خواهد بود، بهتر است این مورد به طریق محلول پاشی تأمین شود.

البته در این روش غلظت عناصر غذایی پاشیده شده روی برگ نقش بسیار مهمی در نتیجه کار و جذب مواد دارد.محلولپاشی عناصر غذایی در کنار کاربرد خاکی آنها می تواند در برطـرف کـردن کمبود عناصر و بهبود شاخص های عملکـردی مؤثر باشـد.

چالکود:

به دلیل حضور آهک فعال در خاكهای آهکی، زیاد بودن بیکربنات در آب های آبیاری، کمبود مواد آلی، مصرف غیرصحیح (پخش سطحی) کود در سایه انداز درختان و با عنایت به کمی تحرك بیشتر کودهای مصرفی به ویژه کودهای فسفات و سولفاته و عدم رعایت مصرف صحیح و بهینه کود و آب، درختان میوه در کشور دچار عدم تغذیه صحیح و کافی هستند.

به همین دلیل یادگیری روش صحیح کوددهی در باغ های میوه، اولویت خاصی یافته است. یکی از بهترین و ساده ترین روش های صحیح کوددهی اعمال روش چالکود است.

 روش چال کود به این صورت است که بسته به سن و حجم شاخ و برگ بوته، دو تا چهار چاله به قطر 30 تا 50 و به عمق 30 تا 40 سانتیمتر در قسمت انتهایی سایه انداز درخت و در مسیر عبور آب حفر نموده و توسط مخلوط کودهای آلی و شیمیایی پر می شود.

در باغ هایی که با آبیاری قطره ای آبیاری می شوند، چاله ها باید در زیر قطره چکانها قرار داده شوند. بهترین زمان تغذیه به روش چالکود، پایان فصل خواب و پیش از شروع فصل رشد است. با عنایت به اینکه در توصیه کودی درختان زیتون، استفاده از نتایج آزمون برگ به نتایج آزمون خاك ارجحیت دارد.

زمان مناسب کود دهی زیتون با استفاده از کودهای فسفر، پتاسیم، گوگرد و آهن فصل پاییز است، در حالی که کودهای ازته باید در سه مرحله یعنی زمان آغاز کنشگری درخت زیتون (اسفند ماه)، پس از ریزش برگ های درخت (خرداد ماه)، به هنگام سخت شدن هسته میوه زیتون (مرداد ماه) و به صورت پخش روی خاک مورد استفاده قرار گیرند. زمان اولین مرحله محلول پاشی پس از برداشت محصولات یعنی از شهریور تا آبان بوده و دومین مرحله محلول پاشی در اسفند ماه و در زمان تورم جوانه های گل درخت زیتون انجام می شود و آخرین مرحله کود دهی زیتون توسط محلول پاشی درختان زیتون در اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه یعنی زمان رشد سریع زیتون ها انجام می گردد.

بهترین کود برای زیتون:

در ادامه به بررسی کودهای لازم برای درخت زیتون میپردازیم:

نیتروژن:

کاربرد اوره با غلظت پنج در هزار پیش از شکوفه دهی (فروردین و اردیبهشت) و هنگام سخت شدن هسته ها (مرداد)

 روی:

محلولپاشی عنصر روی از منبع سولفات روی با غلظت پنج در هزار، شروع رشد شاخسارِها و پیش از باز شدن گلها انجام پذیرد. کود میکرو کامل به صورت محلولپاشی با غلظت 3-5 در هزار، دو هفته پیش از باز شدن کامل گلها یا در اواخر فروردین ماه مصرف شود .

بور:

محلولپاشی عنصر بور از منبع اسید بوریک با غلظت پنج در هزار، پیش از باز شدن گلها صورت پذیرد. پس از برداشت میوه محلولپاشی اوره، سولفات روی و اسید بوریک با غلظت پنج در هزار انجام پذیرد. محلولپاشی اسید هیومیک با غلظت دو در هزار در زمان های 15 روز پیش از باز شدن گلها، بعد از ریزش گلبرگها و سخت شدن هسته ها مصرف شود. محلولپاشی نیترات کلسیم یا کودهای کلسیم دار با غلظت پنج در هزار در زمان تشکیل میوه و سخت شدن هسته.ش

درخت زیتون با خاكهای گوناگون سازگاری داشته و در مقایسه با درختان میوه دیگر، تحمل بیشتری نسبت به میزان بالای نمک موجود در خاك و نیز خاكهای با درجه حاصلخیزی کم دارد.

از میان عناصر غذایی، تعادل نیتروژن، فسفر و پتاسیم در درختان زیتون بیشتر مدنظر است (منظور از تعادل یعنی تمامی عناصر غذایی ضروری برای گیاه در حد کفایت باشد). از عناصر غذایی کم مصرف (ریزمغذی) نیز بور و روی بیشتر حائز اهمیت بوده کلسیم، منیزیم و گوگرد نیز به نحوی در افزایش تولید زیتون مؤثرند .

 به عبارت دیگر با عنایت به شرایط اقلیمی کشور، زیتون نسبت به کمبود نیتروژن، پتاسیم، روی و بور بسیار حساس بوده و مصرف بهینه این چهار کود، همراه با سایر کودها بسیار با اهمیت است. لذا لازم است در برنامه کوددهی به تغذیه درختان با این عناصر توجه کافی صورت گیرد. البته این بدان معنی نیست که کمبود سایر عناصر اتفاق نمی افتد، بلکه در کنار برنامه کوددهی فوق، باید سالانه با تجزیه برگی نیاز درخت به سایر عناصر تشخیص داده شود و نسبت به تأمین آنها اقدام شود.

ایجاد تعادل بین عناصر غذایی در گیاه ضامن افزایش عملکرد و بهبود کیفیت میوه است. بنابراین لازم است از تمام کودهایی که حاوی عناصر غذایی موردنیاز گیاه هستند، به صورت متعادل و براساس نیاز گیاه استفاده شود.

براساس مقایسه ی نتایج تجزیه های برگ و خاك با اطلاعات غلظت های بهینه ی کودی که درنتیجه ی تحقیقات به دست آمده، مشخص می شود چه عناصری باید به خاك و گیاه داده شوند و از مصرف چه عناصری باید پرهیز شود تا تعادل عناصر غذایی در درختان باغ برقرار شود. به منظور تأمین عناصر پرمصرف (ماکرو) و کم مصرف (ریزمغذی) از انواع کودهای شیمیایی، آلی (ارگانیک) و زیستی (بیولوژیک) استفاده می شود.

عناصر غذایی ضروری وظایف مهمی را در درختان به عهده دارند که عبارتند از

• نقش فیزیولوژیكی عنصر در گیاهان
• نقش عنصر به عنوان فعال کننده یك آنزیم یا تنظیم کننده میزان یك آنزیم
• نقش عنصر به عنوان ساختمان تشكیل دهنده یك متابولیت، کمپلكس یا اجتماع ماکرو مولكولی ضروری.

عناصر غذایی علاوه بر نقش اختصاصی ممكن است نقش غیر اختصاصی نیز در رشد گیاهان داشته باشد، برای مثال، بسیاری از یون های غذایی در گیاهان برای تولید پتانسیل اسمزی و حفظ محیط خنثی الكتریكی اهمیت دارند.

یك عنصر با وجود اینكه میتواند چندین نقش را در گیاه ایفا نماید، علائم اختصاصی کمبود آن مربوط به نقص در وظیفه ویژه ای است که آن عنصر در گیاه دارد. اختلال در سوخت و ساز اکسین فاصله بین میان گره ها را در گیاه کوتاه می کند. اشتباه در تشخیص، زمانی بوجود می آید که در مراحل فیزیولوژیك گیاه، چند عنصر یك وظیفه را در تشكیل یك جزء کلیدی به عهده داشته باشند، به عنوان مثال نیتروژن و منیزیم جزء تشكیل دهنده کلروفیل هستند و همچنین کمبود گوگرد، آهن و منگنز نیز منجر به کاهش میزان کلروفیل در گیاه می شود.

روش مصرف کودهای بیولوژیک مصرف گلدانی: برای کاشت گیاهان گلدانی (به منظور تولید نهال)، مایه تلقیح قارچ های میکوریزی را می توان به صورت یک لایه در خاك بستر گیاه و در ناحیه زیر ریشه قرار داد به طوریکه بین قارچ اضافه شده و سیستم ریشه ای گیاه تماس مستقیم وجود داشته باشد و یا مایه تلقیح قارچ را با خاك گلدان مخلوط و سپس نسبت به کاشت گیاه اقدام نمود.

حل ظهورعلائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان بستگی به وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگ‌های پیر به قسمت‌های جوان گیاه دارد. تحرک عناصر غذایی در گیاهان بطور قابل توجهی متفاوت است. بعضی از عناصر به‌راحتی از برگ‌های مسن و پیر به برگ‌های جوان انتقال می‌یابند بنابراین علائم کمبود آن عنصر غذایی ابتدا در برگ‌های پیر نمایان می‌شوند اما بعضی عناصر تحرک پذیری کمی دارند لذا کمبود آن‌ها در ابتدا برگ‌های جوان نمایش داده می‌شود.

کمبود نیتروژن:

 در زیتون با توقف رشد شاخه ها همراه با کوتاه شدن فاصله میان گره ها، ظهور برگهای کوچك که ممكن است بدشكل شوند، کلروز پراکنده که ممكن است با هاله قرمز رنگ روی برگهای پیر ظاهر شود و درنتیجه کمبود میوه بطور ناقص توسعه یافته و اندازه درخت کوچك شده و تولید برگ کند می شود.

کمبود فسفر:

بعضی از علائم کمبود فسفر شبیه کمبود نیتروژن است، اندازه برگ کوچك می شود ولی بر خلاف کمبود نیتروژن برگها بدشكل نمی شود، در پائیز و یا زمستان ممكن است نقاط کلروز روی برگ ظاهر شود، نقاط نكروزه می تواند در نوك و حاشیه مشاهده شود برگ ها در کمبود شدید ممكن است به رنگ قرمز در آیند. علائم کمبود فسفر می تواند در خاكهای خیلی اسیدی یا قلیائی آهكی، با ماده آلی کم، شرایط مرطوب یا سرد، توسعه ریشه ای ضعیف، ذخیره فسفر کم، ظرفیت بالای تثبیت فسفر و یا در خاكهای با آهن بالا بوجود آید.

کمبود پتاسیم :

خاك با ذخیره پتاسیم کم و خاكهای غنی از منیزیم بوجود می آید. نقش پتاسیم در زیتون فعال کردن آنزیم و وظایف کوآنزیمی، سنتز پروتئین و اثر بر اعمال روزنه ها و پتانسیل تورمی در گیاه است.

کمبود کلسیم :

در نتیجه کمبود کلسیم رشد گیاه بویژه در ریشه ها و شاخه ها کاهش یافته و کلروز شدید در نوك برگ بروز می کند، فقدان کلسیم برخلاف بور در شاخه های جوان بروز کرده و میوه تشكیل می شود.

کمبود ابتدا با ظهور مناطق کلروزه روی برگهای مسن همراه بوده و این علائم ابتدا در نوك برگ ظاهر شده و سپس به تدریج به سمت دمبرگ توسعه می یابد. در شرایط کمبود توسعه عمومی گیاه ضعیف بوده و ممكن است با از بین رفتن برگ همراه باشد.

کمبود می تواند در خاكهای بافت شنی، خاكهای اسیدی، خاكهای غنی از پتاسیم، خاكهائی که به مقدار زیادی در آنها کود پتاسیم بكار رفته و در مناطقی که دوره های سرد و مرطوب دارند بروز نماید.

کمبود منیزیوم :

منیزیم بخشی از مولكول کلروفیل بوده و در متابولیسم فسفات و نیتروژن، سنتز پروتئین، جذب آب بوسیله گیاه و تشكیل محصول موثر است. کمبود منیزیم موجب کاهش مقاومت گیاهان به سرمازدگی می شود. طول مدت انبارداری میوه ها هم کم می شود و بروز کمبود با سن درختان رابطه مستقیم دارد.
در شرایط کمبود، ابتدا بین رگبرگ ها زرد می گردد و بعد نکروز و سوختگی مشاهده می شود، اما برگ های جوان عموما سبز باقی می مانند.

کمبود روی :

کمبود روی ممكن است به صورت نقاط زرد رنگ در برگهای بالغ ظاهر شود، کمبود باعث کاهش رشد شاخه و ایجاد حالت جاروئی در سرشاخه درخت می شود. درصد تشكیل میوه کاهش یافته، شكل میوه غیر طبیعی و شكافدار شده و ریزش می کند.

کمبود بور:

در گیاه با بدشكلی میوه همراه است که اصطالحاً “صورت میمونی شدن” نامیده می شود. کلروز برگی، مشابه کمبود نیتروژن است .

کمبود گوگرد:

بارزترین نشانه های کمبود گوگرد، رنگ زرد گیاه، توقف رشد همراه با شاخه های کوتاه، نازك و چوبی است. در این حالت سطح برگ کاهش یافته و در نتیجه میوه دهی نیز کم می شود، علائم کمبود در اندام تازه ظاهر می شود. از آنجائیکه گوگرد در تشكیل پروتئین و کلروفیل شرکت دارد، علائم کمبود آن شبیه علائم کمبود نیتروژن است، اما علائم کمبود نیتروژن ابتدا در برگهای مسن ظاهر می شود.

کمبود آهن

کمبود آهن با کلروز برگی در برگهای جوان بروز کرده و در حالت کمبود شدید به شكل نكروزه در حاشیه و نوك برگ توسعه مییابد برگها کوچك شده و ممكن است در نهایت سفید رنگ شوند، توسعه میوه با ظهور رنگ زرد همراه است .

کمبود مس :

علائم کمبود مس در زیتون شامل کوتاه شدن فواصل میان گرهی در شاخه ها، جاروئی و غیر عادی شدن شاخه دهی است. کمبود در خاكهای آلی، خاكهای گچی، خاكهای شنی و در نتیجه کاربرد زیاد نیتروژن بوجود می آید. مس در فرآیندهای آنزیمی، فتوسنتز، ساخت لیگنین دیواره سلولی و تولید دانه در غلات موثر است.

کمبود منگنز:

نتیجه کمبود منگنز در گیاه عمومی بوده و با کلروز برگ همراه است که به شكل نكروزه توسعه می یابد علائم کمبود در خاكهای آلی، خاكهای با بافت شنی، خاكهای با pH بالا و دوره های سرد و  مرطوب و خاكهای پف کرده بروز می کند.

در پایان این مقاله، ما به شما نشان دادیم که چگونه بهترین کود برای درخت زیتون می‌تواند نقش حیاتی در رشد و باروری درختان زیتون داشته باشد. ما بر اهمیت تأمین مواد مغذی اساسی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و آهن تأکید کردیم و چگونگی استفاده از کودهای مختلف را بررسی کردیم. همچنین، زمان‌بندی کود دهی را برای اطمینان از بهره‌وری مطلوب توضیح دادیم.