فهرست مطالب
اهمیت روی و نقش اصلی در رشد گیاه
روی یک ماده معدنی ضروری برای گیاهان و خاک است که در رشد رویشی گیاه، رشد ریشه، تولید کلروفیل و غیره نقش دارد. سطوح روی میتواند تحت تأثیر عوامل زیادی از جملهpH، سطح رطوبت، سطح عناصر دیگر، Ec آب و خاک، نوع گیاه و غیره قرار بگیرد. از این رو در این مقاله به بررسی تاثیر روی بر رشد گیاه و چگونگی رشد گیاه در اثر کمبود آن و علل کمبود، می پردازیم.
فرم عنصر روی در محصولات زراعی
به طور کلی مشخص شده است که روی در گیاهان به صورت Zn2+ و یا متصل به اسیدهای آلی یافت میشود. در pH بالای خاک، احتمالاً به عنوان کاتیون تک ظرفیتی (ZnOH+) نیز استفاده میشود. روی در بافت ریشه تجمع مییابد و از طریق آوند چوبی به ساقه منتقل میشود. انتقال روی به آوند چوبی از طریق سیمپلاست و آپوپلاست انجام میشود، اما سطوح بالای روی نیز در آوند آبکش شناسایی شده است که نشان میدهد روی هم از طریق آوند چوبی و هم از طریق بافتهای آوندی جابهجا میشود.
کود سولفات پتاسیم (52 %) گرومان باعث بهبود ارزش غذایی، طعم و شکل ظاهری (اندازه، رنگ و عطر) محصولات کشاورزی میگردد.
روی یک عنصر کم مصرف ضروری است که در گیاهان در مقادیر کم اما حیاتی مورد نیاز است و در چندین عملکرد فیزیولوژیکی کلیدی از جمله: ساختار غشایی، فتوسنتز، فعالیت هورمونهای گیاهی، متابولیسم لیپیدها و اسیدهای نوکلئیک، تولید و تنظیم ژن، سنتز پروتئین و دفاع در برابر آفات و بیماریها نقش دارد. خشکسالی و بیماری عنصر روی را به عنوان یک کوفاکتور فعال میکند که برای رشد و نمو گیاه مورد نیاز است. برای بسیاری از فرآیندهای بیوشیمیایی مانند تولید نوکلئوتیدها، متابولیسم اکسین، فعال شدن آنزیم و تشکیل کلروفیل ضروری است.
کود روی نقش ویژهای در لقاح دارد، زیرا دانههای گرده دارای غلظت بسیار بالایی از روی هستند. در صورت کمبود روی محصولات زراعی به پتانسیل کامل خود دست پیدا نخواهند کرد و در صورت ناکافی بودن روی، رشد خود را متوقف خواهند کرد. علائم ظاهری شامل میانگرههای کوتاه (به عنوان مثال در غلات) و برگهای کوچک است. pH بالا و کود فسفر بالا یا منگنز بالا میتواند کمبود روی را القا کند.
نشانه کمبود روی در خاک و گیاهان چیست؟
یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاه است. در فتوسنتز نقش دارد که به گیاهان کمک میکند تا فتوسنتز با کارایی بهتری انجام شود. کمبود روی میتواند باعث بروز علائم متعددی از جمله رشد غیرطبیعی، زردی برگها، و رشد کوتاه مدت گیاه شود. کمبود روی در خاک و گیاهان، ابتدا باید تعیین شود که کمبود روی وجود دارد؛ برای این کار باید نمونه خاک بردارید آن را برای سطوح روی تجزیه و تحلیل کنید. در صورت وجود کمبود روی، افزودن سولفات روی یا کلات روی به رفع مشکل کمک میکند.
کمبود روی معمولاً در خاکهای آهکی (pH بالا) که توسط ماشینآلات برای کاربرد یکنواخت آبیاری تسطیح شدهاند، رخ میدهد. زیرا تسطیح مزارع به ویژه در خاکهای آهکی باعث حذف خاک سطحی و مواد آلی غنی از ریز مغذیها میشود علاوه بر این، کمبودها در خاکهایی با محتوای روی کل کم (مانند خاکهای شنی) یا خاکهایی که محتوای فسفر قابل دسترس نسبتاً بالایی دارند، رخ میدهد با این حال، محتوای روی کل یک شاخص قابل اعتماد برای نشان دادن ظرفیت خاک برای تامین روی برای جذب گیاه نیست.
بخش بسیار کوچکی از کل روی خاک (کمتر از 1 میلی گرم بر کیلوگرم) در محلول خاک وجود دارد که میتواند توسط گیاهان جذب شود در صورتی که دما نسبتاً پایین باشد، کمبودها را میتوان در خاکهای خنک و مرطوب در طول فصول اولیه رشد مشاهده کرد. مشکلات کمبود روی اغلب در مناطق مرطوب خنک شدید است و در تابستان از بین میرود. دمای پایین باعث کاهش تجزیه میکروبی مواد آلی میشود که به دلیل سیستم ریشه ضعیف توسعه یافته روی را به محصول غیرقابل دسترس تبدیل میکند. از سوی دیگر، افزایش دمای خاک باعث افزایش، سرعت انتشار از کلوئیدهای خاک به ریشه گیاهان و افزایش کانی سازی از مواد آلی میشود.
کود نیترات کلسیم به عنوان عامل پیشگیری کننده از بیماری گیاهان استفاده میشود.
دلایل اصلی کمبود روی در محصولات کشاورزی عمدتاً مربوط به خاک است:
- در دسترس بودن روی کم در خاک (pH بالا)
- خاکهای آهکی و سدیمی بالا
- مقدار کم روی کل خاک (به ویژه در خاکهای شنی، سدیمی و آهکی)
- از دست دادن مواد آلی خاک
- وجود نیتروژن، سدیم، کلسیم، منیزیم و فسفات بالا در خاک
- سطح بالای آب و عوامل آب و هوایی و غیره
بنابراین، کمبود روی در گیاهان میتواند در طیف وسیعی از انواع خاکها مانند خاکهای بسیار هوازده، خاکهای آهکی با pH بالا (مناطق نیمه خشک)، خاکهای شنی و خاکهای اسیدشویی با محتوای روی کل کم رخ دهد.
نتیجه گیری از تاثیر روی بر رشد گیاه
ارزیابی مقادیر آستانه روی و سایر عناصر کمیاب در خاک آسان نیست زیرا جدا از محتوای کل در خاک، چندین متغیر بیوشیمیایی و محیطی دیگر نیز دخیل هستند. عوامل اصلی خاکی که بر روی در دسترس بودن گیاهان تأثیر میگذارند، عواملی هستند که میزان روی را در محلول خاک کنترل میکنند و مهمترین آنها عبارتند از:
- درصد کل روی و درصد رس در خاک
- پتانسیل ردوکس
- فعالیت میکروارگانیسمهای خاک
- وجود سایر عناصر غذایی
- شرایط آب و هوایی
سطوح بالای عنصر روی؛ در آب میتواند نشانهای از آلودگی روی باشد، به عنوان مثال فرآیندهای صنعتی آبشویی روی در آبهای زیرزمینی که ممکن است به طور جدی بر سلامت انسان تأثیر بگذارد. حلالیت آب و تحرک کودهای روی نیز باید مورد توجه قرار گیرد، عملکرد چندین محصول مهم غذایی (لوبیا، مرکبات، درختان میوه، انگور، ذرت، پیاز، گردو، برنج، سورگوم، ذرت شیرین و غیره) و همچنین کیفیت محصول زراعی ممکن است تحت شرایط کمبود روی کاهش یابد. ارائه کارآمدترین روش دسترسی روی را برای جذب گیاه به حداکثر میرساند.