مالكیت
مالکیت معنوی و کلیه حقوق مرتبط بر نتایج مطالعات، ابتکارات و نوآور‌ی‌های حاصل از این پروژه، متعلق به شرکت گرومان بوده و چاپ، انتشار و استفاده از تمام یا قسمتی از این نتایج بدون کسب اجازه کتبی ممنوع می‌باشد و متخلفین تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.
چکیده
گیاه گوجه فرنگی بدلیل جایگاه بالای جهانی و اهمیت بالای این سبزی در سبد غذایی انسـان، در خصوص جنبه‌های به زراعی افزایش عملکـرد ایـن گیـاه اقـدامات زیادی صورت گرفته است کـه از جملـه آنهـا می‌تـوان بـه مصـرف کودهای شیمیایی، آفتکش‌ها و استفاده از ارقام اصلاح شده اشاره نمود. استفاده از کودهای شیمیایی نظیر کودهای نیتروژنـه، فسـفره، پتاسه و عناصر کم مصرف اثـر مثبتـی بـر افزایش عملکرد محصول دارد. برای بررسی تاثیر کارآیی کود ویتامیل شرکت گرومان در مقایسه با عرف منطقه یک آزمایش بصورت پایلوت در مزارع نمونه استان قزوین شهرستان تاکستان در بهار 1402 اجرا شد.
در تیمار عرف منطقه حدود 8 تن در هکتار کود حیوانی پوسیده استفاده شد و در تیمار شرکت گرومان علاوه بر کود حیوانی، کود ویتامیل به مقدار 83 کیلوگرم در هکتار نیز مورد استفاده قرار گرفت. معیارهای مختلفی مانند وزن گوجه فرنگی رسیده و نیمه رس، وزن میوه درجه یک و درجه دو در 6 چین مورد بررسی قرار گرفتند. ضمناً در چین آخر علاوه بر وزن میوه، قسمت هوایی بوته نیز کف‌بر و توزین گردید. تعداد 15 ایستگاه به مساحت 4 متر مربع از هر تیمار مورد بررسی قرار گرفته و دادههای بدست آمده از طریق آزمون تی‌تست با هم مقایسه شدند.
نتایج نشان داد که عملکرد کل در هکتار تیمار توصیه کودی گرومان و عرف منطقه به ترتیب 180.51 و 132.72 تن در هکتار بوده است که دارای اختلاف 36 درصد می‌باشند. همچنین عملکرد کل زیست توده در تیمارهای فوق به ترتیب 21.74 و 19.74 تن در هکتار بوده است که در سطح 1 درصد اختلاف معنی داری را نشان می‌دهند. بررسی دادههای مربوط به توجیه اقتصادی نشان داد که در صورت استفاده از تیمار کودی گرومان (مصرف ویتامیل) و بر اساس قیمت گوجه فرنگی از قرار هر کیلوگرم 10.000 تومان، درآمد کشاورز در هر هکتار معادل 469.900.000 تومان افزایش خواهد یافت.
بر اساس دادههای حاصل از این آزمایش شاخص درآمد به هزینه در تیمار گرومان 67.74 تعیین شد یعنی به ازای هر یک واحد هزینه 67.74 واحد درآمد نصیب کشاورز خواهد شد. بنابراین از آنجائیکه تیمار کودی گرومان موجب افزایش درآمد اقتصادی تولید کننده شده و همچنین به دلیل خاصیت آهسته رهش بودن این کودها توصیه می‌گردد که از دستورالعمل مذکور در سطح وسیع استفاده شده ضمناً لازم است که پس از انجام آزمایش، آزمون خاک جهت تعیین مقدار باقیمانده عناصر غذایی برای کشت بعدی انجام گیرد.
گوجه فرنگی از خانواده بادمجانیان یا Solanaceae، با نام علمیesculentum Lycopersicon یکی از مهمترین گیاهان زراعی نواحی نیمه خشك و مناطق مدیترانه ای است. کشت گوجه فرنگی در بسیاری از نقاط کشور به عنوان یك محصول زراعی مهم و پر بازده، بسیار رایج است. گوجه فرنگی منبع با ارزشی از ویتامین A و C، و همچنین تعدادی از مواد معدنی از جمله کلسیم، آهن، منگنز، روی و به ویژ ه پتاسیم، محسوب میشود.
بر اساس گزارش آژانس اطلاعاتی Mordor بازار جهانی گوجه فرنگی در سال 2024 حدود 207 میلیارد دلار می رسد و پیش بینی می شود این رقم تا سال 2029 به 261 میلیارد دلار برسد. تولید گوجه‌فرنگی در مزارع روباز طی ۳ دهه گذشته در سراسر جهان به‌طور چشمگیری از سیستم کشت در زمین (بدون مالچ) به سمت کشت در مزارع دارای مالچ پلی‌اتیلن، حرکت کرده است. طبق آمارهای سازمان فائو، مناطق کشت گوجه‌فرنگی در سراسر جهان طی یک دهه گذشته افزایش یافته است و بیشترین افزایش در آفریقا و آسیا رخ داده است، این موضوع ممکن است تا حدودی به خاطر افزایش آگاهی عمومی از اهمیت مصرف سبزی‌هایی مثل گوجه فرنگی در رژیم‌های غذایی انسان اتفاق افتاده باشد.
به طورکلی گوجه فرنگی محصول فصل گرم است که برای رشد و نمو و تولید محصول نیاز به دمای 18-27 درجه سانتیگراد داشته و نسبت به دماهای پایین حساسیت نشان میدهد. میانگین دما برای پرورش این محصول بایستی بالاتر از 16 درجه باشد. در فصول سرد سال در مناطق معتدله این محصول در شرایط گلخانهای پرورش مییابد. به این منظور از ارقام رشد نامحدود (Indeterminate) یا نیمه محدود(semi determinate) استفاده میشود که با تولید گل، رشد جوانه انتهایی آن متوقف نشده و به طور مدام به رشد خود ادامه میدهد.
نیاز غذایی گوجه فرنگی
در میان چالش‌های متعددی که بر کشت گوجه‌فرنگی تأثیر می‌گذارد، در دسترس بودن و استفاده مناسب از نهاده‌های کشاورزی برای تأمین نیازهای غذایی گیاهان با توجه به فرآیندهای فیزیولوژیکی، مورفولوژیکی و مراحل فنولوژیکی بسیار مهم هستند؛ موفقیت در تولید اغلب با در دسترس بودن آب و کود در ارتباط است. گوجه فرنگی نیاز غذایی بالایی دارد بنابراین، تولید آنها بستگی زیادی به در دسترس بودن عناصر غذایی ماکرو، دارد؛ اگر چه عنصر فسفر در مقایسه با نیتروژن (N) و پتاسیم (K)کمتر مصرف می شود ولی در دسترس بودن آن برای گیاه ضروری است. کمبود فسفر بر رشد و تولید میوه و کیفیت تغذیه ای میوه ها تاثیر دارد.
سرعت و میزان جذب عناصر غذایی در مراحل مختلف رشد گیاهان، متفاوت است و از این رو در بحث زمان مناسب کوددهی باید به این مهم توجه شود؛ برای نمونه در گوجه فرنگی، جذب نیتروژن و پتاسیم نخست کند است اما در مرحله گلدهی به سرعت افزایش مییابد. حداکثر میزان جذب پتاسیم در مرحله توسعه میوه و بیشترین مقدار جذب نیتروژن پس از تشکیل نخستین میوه است(شکلهای 3و 4).
شناخت وضعیت موجود تغذیه ای گیاه برای رسیدن به حدودی از غلظت عناصر در برگ که در اغلب شرایط عملکرد نسبی را تحت تاثیر قرار میدهد، به منظور پی بردن به اثرگذارترین یا محدودکننده ترین عامل یا عوامل تغذه ای مؤثر در عملکرد امری ضروری است.
با وجود اینکه استفاده از کودهای دامی و بقایای گیـاهی بـرای تقویت حاصلخیزی خاك و بهبود عملکرد گیاهان زراعی به عنوان یک روش سنتی از قدمت قابل توجهی برخوردار است، ولـی در بسـیاری از نظامهای کشاورزی رایج از کودهای شیمیایی به عنوان سـادهتـرین و سریع ترین راه برای جبران کمبود عناصر غذایی و حاصلخیزی خاك، استفاده میشود. ارزان بـودن کودهـای شـیمیایی و سـهولت تهیـه و استفاده از این کودها در کشاورزی رایج که هدف اصلی آن به حداکثر رساندن توأم تولید و درآمد است.
با توجه به آبشویی عناصر ماکرو و میکرو توصیه میشود از کودهای آهسته رهش در تغذیه کودی گیاه گوجه فرنگی استفاده شود؛ زیرا علاوه بر کاهش آبشویی و خطرات زیست محیطی تعداد دفعات کود دهی را نیز کاهش داده و باعث کاهش هزینه تولید و افزایش درآمد کشاورز می‌گردد.
مواد و روش‌ها
برای بررسی کارآیی دستورالعمل تغذیه شرکت گرومان روی عملکرد کمی و کیفی گیاه گوجه فرنگی یک طرح آزمایشی بصورت پایلوت به مساحت 5 هکتار اجرا گردید. وضعیت این اراضی کاملاً شیب دار و بافت خاک آنها از نوع سبک بود. کشت قبلی هر دو قطعه آزمایشی زمین آیش بوده است. ارتفاع از سطح دریا قطعات محل آزمایش حدود 1325 متر از سطح دریا می‌باشد.
عملیات کاشت به صورت نشا کاری توسط کارگر انجام شد و همچنین عملیات تیپ کشی و مالچ کشی نیز بوسیله تراکتور انجام شد. فاصله کشت روی ردیف 30 سانتی متر و فاصله بین ردیف‌ها 200 سانتی متر در هر دو تیمار یکسان بوده است. تمام عملیات‌های زراعی شامل خاک ورزی، کاشت، داشت و برداشت در هر دو قطعه مشابه سایر قطعات انجام شد به استثنای عملیات‌های کوددهی که در تیمار گرومان (جدول 2-1-) مطابق دستورالعمل شرکت گرومان انجام گرفت. مدیریت عوامل زیان‌آور در مزارع مورد آزمایش نیز مانند سایر مزارع اجرا شده و در هیچ یک از عملیات‌های کوددهی از اختلاط کود و آفت‌کش استفاده نشد.
ارزیابی‌ها
عملکرد درجه یک
تعداد 15 ایستگاه برای هر تیمار (عرف و گرومان) به مساحت دو در دو به طور کاملا تصادفی انتخاب شد که در هر ایستگاه حدود 6 بوته قرار داشت؛ و تعداد 6 چین برداشت شد و عملکرد گوجه درجه یک در هر ایستگاه محاسبه گردید.
عملکرد درجه دو
در هر چین در هر ایستگاه 4 مترمربعی عملکرد گوجه درجه دو و میانگین 15 ایستگاه به مساحت 60مترمربع محاسبه گردید و به هکتار محاسبه شد.
وزن بیوماس گیاه
بعد از آخرین برداشت گوجه فرنگی بوته‌های موجود از سطح زمین کف بر شد و عملیات وزن گیری بوته‌ها نیز انجام گردید.
تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه داده‌ها، مقایسه میانگین‌ها و نمودارهای مربوطه با استفاده از نرم افزار Microsoft Excel طراحی گردیدند.
نتایج
عملکرد درجه یک در هکتار
محاسبه عملکرد نهایی محصول درجه یک از طریق دادههای آماری به دست آمده از نمونه برداری و تجزیه و آنالیز آنها نشان داد که عملکرد تیمارهای گرومان و عرف به ترتیب 121.33 و 82.77 تن در هکتار بوده است. به عبارت دیگر عملکرد تیمار کودی گرومان 38.46 تن در هکتار بیشتر از عملکرد شاهد بوده است که مساوی با 46 درصد افزایش عملکرد است.
عملکرد درجه دو در هکتار
محاسبه عملکرد نهایی محصول درجه دو از طریق دادههای آماری به دست آمده از نمونه برداری و تجزیه و آنالیز آنها نشان داد که عملکرد تیمارهای گرومان و عرف به ترتیب 59.19 و 49.85 تن در هکتار بوده است. به عبارت دیگر عملکرد تیمار کودی گرومان 9.34 تن در هکتار بیشتر از عملکرد شاهد بوده است که افزایش 19 درصدی را نشان داد.
) عملکرد بیوماس در هکتار
ارزیابی وزن تر بوته‌ها یکی از مهمترین معیارهای عملکرد گوجه فرنگی است. عملکرد وزن تر تیمار گرومان و شاهد به ترتیب 21.74و 19.74تن بوده است. این نتایج نشان داد که وزن تر در هر هکتار از تیمار گرومان نسبت به شاهد حدود 2تن بیشتر بوده است که نشان دهنده 10 درصد افزایش وزن بیوماس تیمار گرومان نسبت به شاهد بوده است که این اختلاف درصد بین رشد رویشی و زایشی نشان میدهد که تیمار گرومان بیشتر انرژی خود را برای افزایش رشد زایشی صرف کرده است.
بحث و نتیجه گیری
همانگونه که در بخش نتایج مشخص شد اجزای عملکرد کمی و بیوماس گیاه گوجه فرنگی بطور کامل مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش عملکرد درجه یک و درجه دو گوجه فرنگی در واحد سطح در تیمار گرومان به طور معنی داری از تیمار عرف منطقه بالاتر بوده است. بطور دقیق عملکرد درجه یک در تیمار کودی گرومان 121.33 تن در هکتار بوده است در حالی که در تیمار عرف منطقه 82.87تن در هکتار محاسبه شده است.
این نتایج نشان میدهد کودهای شرکت گرومان به دلیل برخورداری از درصد بالای عناصر کم مصرف و پرمصرف، اسیدیته متعادل و پایداری مناسب در انواع خاکها سبب افزایش عملکرد گوجه فرنگی در هکتار میشود از طرفی دیگر نتایج مربوط به وزن بیوماس بوته در هکتار نشان داد که تیمار گرومان سبب افزایش 10 درصدی وزن بیوماس در هکتار گردید که این اختلاف وزن می‌تواند به دلیل تعادل عناصر غذایی در کودهای گرومان،آهسته رهش بودن این کود و همچنین تحریک رشد گیاهان باشد.
کودهای گرومان سبب بهبود رشد ریشهای و افزایش استحکام ساقه، افزایش ماندگاری و بهبود قابلیت انبارداری محصولات میشود. در نهایت پیشنهاد می‌گردد با توجه به امیدبخش بودن دستورالعمل تغذیه‌ای شرکت گرومان آزمایشات دقیق‌تری در سال‌های آینده اجرا شود و در این آزمایشات اجزای عملکرد و روش‌های ارزیابی بصورت استاندارد انجام گیرد خصوصاً ارزیابی کیفی اجزا به صورت جداگانه در دستور کار قرار گیرد.
توجیه اقتصادی و زیست محیطی
یکی از مهمترین معیارهای مورد توجه تولیدکنندگان محصولات کشاورزی همواره بحث تولید اقتصادی محصول و رعایت مسائل زیست محیطی است. جدول 5-1 میزان هزینه‌ها و درآمدهای دو تیمار این آزمایش را نشان میدهد. از آنجائیکه محصول نهایی قابل فروش در این آزمایش گوجه فرنگی رسیده بوده و بر اساس اطلاعات گزارش شده از طریق میادین تره بار و سامانه‌های مرزی، این محصول از قرار هر کیلوگرم 100.000 ریال فروخته شده است مشخص شد که در صورت استفاده از دستورالعمل گرومان درآمد اقتصادی تولید کننده در هر هکتار معادل 469.900.000 تومان افزایش خواهد یافت و این موضوع حاکی از توجیه اقتصادی بسیار بالای این دستورالعمل است.
ضمناً از آنجائیکه عمده کودهای مصرف شده در تیمار کودی شرکت گرومان از نوع کند رهش (Slow Release) هستند بنابراین انتظار می‌رود که حتی روی تولید محصول سال بعد نیز تاثیر مثبت داشته و بخاطر همین خصوصیت میزان نفوذ آنها به آبهای جاری و سفره‌های زیر زمینی کمتر شده و بطور قطع اثرات سوء زیست محیطی کمتری را نیز به دنبال خواهند داشت.
منابع
1) حسن زاده خانکهدانی، حامد. 1396. دستورالعمل تولید گوجه فرنگی در استان هرمزگان. تالار ترویج علوم و فنون کشاورزی
2) پورتراب، حسین. 1398. تولید گوجه فرنگی در فضای باز https://abanagri.com/tomato-farming-guide
3) ملکوتی، م. ج 1387 روش جامع تشخیص و ضرورت مصرف بهینه کودها برای کشاورزی پایدار انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ، تهران، ایران
4) https://www.researchgate.net/publication/353901181_The_global_tomato_industry
5) Mokhtari, I., Abrishamchi, P. and Ganjeali, A. (2008). The effects of Calcium on amelioration of injuries salt stress on seed germination of tomato (Lycopersicon esculentom.L). Iranian Journal of Sciences and Food Technology. 22(1):89-100
6) Mordor Intelligence. Tamanho do Mercado de Tomate e Analise de Participação–Tendências e Previsões de Crescimento (2024–2029). 2024. Available online: https://www.mordorintelligence.com/pt/industry-reports/tomato-market (accessed on 13 February 2024).
7) Porto, J.S.; Rebouças, T.N.H.; Moraes, M.O.B.; Bonfim, M.P.; Lemos, O.L.; Luz, J.M.Q. Quality and antioxidant activiy of tomato cultivated under different sources and doses 622 of nitrogen. Rev. Caatinga 2016, 29, 780–788. [CrossRef]
8) Shabnam, R.; Iqbal, M.T. Understanding phosphorus dynamics on wheat plant under split-root system in alkaline soil. Brazilian J. Sci. Techol. 2016, 3, 19. [CrossRef]