بررسی کارآیی دستورالعمل تغذیه شرکت گرومان روی عملکرد کمی و کیفی کیوی در مقایسه با تیمار عرف منطقه عباس‌آباد شهسوار

مالكيت
مالکیت معنوی و کلیه حقوق مرتبط بر نتایج مطالعات، ابتکارات و نوآور‌ی‌های حاصل از این پروژه، متعلق به شرکت گرومان بوده و چاپ، انتشار و استفاده از تمام یا قسمتی از این نتایج بدون کسب اجازه کتبی ممنوع می‌باشد و متخلفین تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.
چکیده
کیوی با نام علمی (Actinidia deliciosa) یکی از محصولات نیمه گرمسیری است که در بین میوه‌های باغی پس از موز، سیب و پرتقال در رتبه چهار قرار گرفته است. ایران با سطح قابل برداشت حدود 000,10 هکتار چهارمین تولید کننده این محصول در جهان است. تغذیه مناسب و استفاده بهینه از عناصر کودی باعث افزايش عملکرد و کیفیت میوه شده و برعکس، مصرف نامتعادل آنها منجر به کاهش عملکرد و کیفیت میوه مي‌شود.

برای بررسی کارآیی دستورالعمل کودی شرکت گرومان در مقایسه با عرف رایج منطقه، یک طرح آزمایشی بصورت پایلوت با دو تیمار در منطقه اسبچین عباس‌آباد شهرستان شهسوار در باغ 20 ساله کیوی رقم هایوارد در سال زراعی 1400-1399 اجرا شد. روش اجرا به این شکل بود که مساحت یک قطعه معادل 1/1 هکتار برای تیمار دستورالعمل گرومان در نظر گرفته شد و مابقی باغ به روش عرف رایج منطقه کوددهی گردید.

در طول دروه داشت وضعیت کلی هر دو تیمار نمرهدهی چشمی شدند و در زمان برداشت هم معیارهای عملکرد کل، محصول درجه یک، دوپهن و محصول درجه دو اندازه گیری شدند. همچنین میانگین وزن میوه در سورت‌های مختلف نیز محاسبه شد. نتایج نشان داد که عملکرد کل تیمار دستورالعمل گرومان و عرف منطقه به ترتیب 30,253 و 28,491 در هکتار بوده که نشان دهنده افزایش 18/6 درصدی محصول در تیمار دستورالعمل گرومان نسبت به عرف منطقه می‌باشد.

همچنین عملکرد محصول درجه یک در تیمارهای دستورالعمل گرومان و عرف منطقه به ترتیب 25,966 و 24,001 محاسبه شد که 19/8 درصد افزایش عملکرد در تیمار گرومان مشاهده گردید. در مورد محصول دوپهن، نتایج نشان داد که عملکرد هر دو تیمار به ترتیب 741,1 و 646,1 کیلوگرم در هکتار بود. در این بخش نیز دستورالعمل گرومان معادل 57/5 درصد افزایش عملکرد داشته است. مقدار عملکرد محصول درجه دو در تیمارهای دستورالعمل گرومان و عرف منطقه به ترتیب 545,2 و 841,2 بوده که نشان دهنده کاهش میزان محصول درجه دو در تیمار دستورالعمل گرومان به مقدار 4/10 درصد نسبت به عرف منطقه می‌باشد.

از نظر کیفی نیز درصد همسانی و یکنواختی در هر دو تیمار به ترتیب 4/65 و 5/44 بوده است. این نتایج نشان دادند که از نظر کیفی میوه‌ها در تیمار دستورالعمل گرومان بطور معنی‌داری نسبت به تیمار دستورالعمل عرف منطقه، یک دست‌تر و هم سایزتر بوده‌اند. در بخش توجیه اقتصادی نیز مشخص شد که در تیمار دستورالعمل گرومان، درآمد کشاورز در هر هکتار 32,310,273 تومان معادل 2/8 درصد افزایش داشته است.

کیوی با نام علمی (Actinidia deliciosa) گیاه نیمه گرمسیری از خانواده Actinidiaceae است که تمايل به مصرف میوه‌های آن به دلیل ارزش غذايي بالا در سال‌های اخیر افزايش يافته است. جایگاه تولید این محصول در بین تمام محصولات کشاورزی جهان رتبه 103 است (2 فائو) و در بین میوه‌های باغی پس از موز، سیب و پرتقال در رتبه چهار قرار گرفته است (1).
در سال 2019 بالاترین میزان تولید کیوی به ترتیب متعلق به کشورهای چین، ایتالیا و نیوزلند بوده است و ایران در رتبه چهارم جهانی قرار دارد (2). در سال 2020 مهمترین تولید کنندگان کیوی در جهان به شرح جدول 1-2 می‌باشند (2 ص)

جدول 1-1) سطح زیر کشت و مقدار تولید کیوی در کشورهای مهم جهان در سال 2020 (ص6)

بر اساس این آمار، ایران با سطح زیر کشت 782,9 رتبه پنجم تولیدکنندگاه بزرگ کیوی جهان را به خود اختصاص داده است. همچنین بررسی آمار متوسط عملکرد کیوی در کشورهای مختلف نشان داده که از بین 24 کشور تولید کننده کیوی، کشور نیوزلند بالاترین عملکرد را داشته و بعد از آن ایران در مقام دوم قرار گرفته است (جدول 2-2) (1 ص).

جدول 1-2) عملکرد کیوی در کشورهای مهم جهان (1)

بر اساس همین آمار کشور چین با اینکه اولین تولید کننده کیوی جهان است ولی از نظر عملکرد در جایگاه هفدهم قرار گرفته است (1 ص).
همانطور که مشخص است ايران يکي از کشورهای مهم تولیدکننده کیوی است که با افزايش قابل توجه سطح زير کشت اين محصول در دهه اخیر همراه بوده است (3). در سال 1399 سطح زیر کشت کیوی در کشور 024,13 هکتار گزارش شده که با متوسط عملکرد 202,26 کیلوگرم در هکتار مقدار 719,385 تن کیوی تولید شده است که به ترتیب متعلق به استان‌های مازندران، گیلان و گلستان می‌باشد (جدول 2-3) (4).

جدول 1-3) سطح، میزان تولید و عملکرد کیوی به تفکیک استان در سال 1399 (4)

تغذیه در کیوی

در پرورش درختان میوه و تولید محصول مناسب، حاصلخیزی خاک و مديريت چرخه عناصر غذايي از اهمیت ويژه‌ا‌ی برخوردار است. تغذيه صحیح محصولات باغي نقش مهمي در کاهش ضايعات و بهبود کیفیت و عمر انبارماني محصولات برداشت شده دارد (5). بطوریکه مصرف بهینه عناصر کودی باعث افزايش عملکرد و کیفیت میوه و برعکس، مصرف نامتعادل آنها منجر به کاهش عملکرد و کیفیت میوه مي‌شود (6).

مواد معدني فقط بخش کوچکي از وزن خشک میوه را تشکیل مي‌دهد، ولي ممکن است کیفیت نهايي میوه را به مقدار قابل توجهي تحت تاثیر قرار دهد (7). در گروه‌بندی تاثیر عناصر غذايي در کیفیت میوه کیوی، نیترروژن به همراه پتاسیم، فسفر و گوگرد در گروه اول و کلسیم، منیزيم و روی در گروه دوم قرار دارند و در اکثر موارد اين دو گروه رابطه منفي با يکديگر دارند، به عنوان مثال عناصر گروه اول بطور منفي و عناصر گروه دو بطور مثبت با سفتي بافت میوه‌ها ارتباط دارد (8).

یکی از اسرار تولید کیوي فروت با محصولی مطلوب، رشد برگ‌هاي سبز سالم و بزرگ در اول فصل رشد است زیرا این برگ‌ها رشد میوه‌ها را در اواسط فصل رشد تضمین می‌کنند. جذب سالیانه تاك‌هاي کیوي فروت بالغ براي عناصر غذایی نیتروژن، پتاسیم و کلسیم بیشترین مقداراست (حدود 125 تا 180 کیلوگرم در هکتار). در صورتی که عناصر غذایی کلر (60 کیلوگرم) فسفر، منیزیم و گوگرد (کمتر از 25 کیلوگرم) به مقدار کمتر جذب می‌شوند. میزان عناصر معدنی برداشت شده توسط میوه یکی از ملاحظات عمده در فرموله نمودن توصیه‌ي کودي است (جدول 2 و جدول 3) (9).

جدول 1-4) میزان برداشت عناصر غذای کیوی فروت در یک هکتار و توصیه کودی بر اساس آن (9)

معمولا در تمام کشورهاي تولیدکننده کیوي فروت، جهت برآورد مقدار کود مورد نیاز از روش‌هاي مختلف زیر استفاده می‌شود:
الف: برآورد کود مورد نیاز بر اساس برداشت میوه،
ب: برآورد کود مورد نیاز بر اساس سن درخت،
ج: برآورد کود مورد نیاز بر اساس آزمایش خاك و برگ،
د: برآورد کود مورد نیاز بر اساس علائم ظاهري درختان و تجربه باغدار،
ه: برآورد کود مورد نیاز بر اساس آزمایش کودي مزرعه‌اي.
براي تامین نیازهاي کودي تاکستان‌هاي قدیمی کیوي فروت، تجزیه برگ همراه با تجزیه خاك به عنوان یک راهنماي خوب از وضعیت تغذیه‌اي باغ می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. به طور کلی میزان کود مورد نیاز هر درخت با توجه به عملکرد میوه تازه متفاوت بوده و طبق جدول شماره 1-6 می‌باشد (9).

جدول شماره 1-6) میزان کود مورد نیاز برای هر درخت کیوی فروت (بر حسب گرم) بر اساس عملکرد میوه تازه (بر حسب کیلوگرم) (9)

مواد و روش‌ها

برای بررسی کارآیی دستورالعمل تغذیه شرکت گرومان روی عملکرد کمی و کیفی میوه کیوی رقم هایوارد، یک طرح آزمایشی بصورت پایلوت در مساحت 2.2 هکتار در قطعات 1 و 2 باغ آقای رفیق دوست در منطقه اسبچین عباس‌آباد شهسوار اجرا گردید. وضعیت این اراضی کاملاً تسطیح شده و بافت خاک آنها از نوع رسی-شنی بود. روش آبیاری سیستم قطره‌ای بود و آنالیز خاک و آب قطعات آزمایشی قبل از اجرای پروژه تهیه شده بود که بعنوان ضمیمه به این گزارش پیوست گردیده است. ارتفاع از سطح دریا قطعات محل آزمایش حدود 40 متر و میانگین بارندگی سال‌های گذشته 800 میلی متر گزارش گردیده است (ص4).
فاصله درختان در روی ردیف 4 متر و فاصله بین ردیف‌ها 5 متر بود که بر این اساس تعداد 500 درخت در هکتار کشت شده بود. سن درختان مورد آزمایش 20 سال و به ازای هر 8 درخت ماده یک درخت نر وجود داشت. تمام عملیات‌های به باغبانی شامل هرس، داشت و برداشت در هر دو قطعه مشابه سایر قطعات انجام شد به استثنای عملیات‌های کوددهی که در تیمار شماره 2 (جدول 2-1) مطابق دستورالعمل شرکت گرومان انجام گرفت. مدیریت عوامل زیان‌آور در قطعات مورد آزمایش نیز مانند سایر قطعات اجرا شده و در هیچ یک از عملیات‌های کوددهی از اختلاط کود و آفت‌کش استفاده نشد (ص4).

جدول 2-1- تیمارهای مختلف آزمایش و چگونگی اجرای آنها

در زمان برداشت تعداد 5 درخت از هر تیمار در نظر گرفته شد و تمام میوه‌های این درختان جداگانه برداشت، سورت و توزین شده و سایر معیارها کمی و کیفی ارزیابی شدند.

ارزیابی‌ها

2-1-1- نمره‌دهی چشمی
در طول دوره داشت از زمان تورم جوانه و باز شدن برگ‌ها تا زمان برداشت تمام ارزیابی‌ها از نوع مشاهده‌ای و نمره‌دهی چشمی بود که بر اساس وضعیت رویش جست‌های جدید و سرسبزی تاک‌های کیوی نمره‌دهی از 1 تا 10 انجام گرفت و نمره 10 برای رشد کاملاً ایده‌ال در نظر گرفته شد.
2-1–2- ارزیابی عملکرد و جزئیات آن
برای بررسی عملکرد نهایی تیمارها تعداد 5 درخت از هر تیمار انتخاب شده و وزن کل میوه، وزن میوه‌های دوپهن، وزن میوه‌های درجه یک، وزن میوه‌های درجه 2 و وزن میوه‌های زیر سایز (فندقی) با استفاده از ترازو باسکولی بالای 2 کیلوگرم اندازه گیری شدند.
2-1-3- میانگین وزن میوه‌ها
پس از سورتینگ و توزین هر سورت، میانگین وزن میوه‌ها در هر سورت نیز محاسبه گردید. برای تعین میانگین وزن میوه‌ها تعداد 15 میوه از هر سورت بصورت اتفاقی انتخاب شد و سپس تک تک میوه‌ها با استفاده از ترازوی دیجیتال دو رقم اعشار توزین شدند.
2-1-4- عملکرد نهایی تیمارها
در پایان عملیات برداشت، گزارشات سردخانه به تفکیک وزن کل میوه‌ها، وزن میوه‌های درجه یک، وزن میوه‌های درجه دو و وزن میوه‌های دوپهن دریافت شد.
2-1-5- تجزیه و تحلیل داده¬ها
تجزیه داده‌ها شامل آزمون T-Test بود و برای تجزيه واريانس و مقایسه میانگین‌ها و رسم نمودارهای مربوطه از نرم افزارMicrosoft Excel استفاده شد.

3) نتایج:
3-1-1- نمره دهی چشمی
نتایج نمره‌دهی چشمی وضعیت رشد رویشی باغ در طول دوره داشت به شرح جدول 1-3 می‌باشد.

جدول 3-1- نتایج ارزیابی‌های جشمی در طول دوره داشت و روز برداشت

3-1–2- ارزیابی عملکرد و جزئیات آن
نتایج بررسی عملکرد تیمارها شامل وزن کل میوه، وزن میوه‌های دوپهن، وزن میوه‌های درجه یک، وزن میوه‌های درجه 2 و وزن میوه‌های زیر سایز (فندقی) در جدول شماره 3-2 و نمودار 3-1 نشان داده شده است.
جدول 3-2- نتایج ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد بر اساس نتایج نمونه برداری (کیلوگرم)

نمودار 3-1- نتایج ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد بر اساس نتایج نمونه برداری (کیلوگرم)

-1-3- میانگین وزن میوه‌ها
نتایج ارزیابی میانگین وزن میوه‌ها در هر سورت نشان میانگین وزن میوه‌های درجه یک، درجه دو و دوپهن در تیمار عرف منطقه بیشتر از تیمار دستورالعمل گرومان بود (جدول 3-3 و نمودار 3-2).

نمودار 3-2- نتایج ارزیابی میانگین وزن سورت‌های مختلف بر اساس نمونه برداری (گرم)

-1-4- عملکرد نهایی تیمارها
عملکرد نهایی تیمارها بر اساس گزارشات سردخانه به تفکیک وزن کل میوه‌ها، وزن میوه‌های درجه یک، وزن میوه‌های درجه دو و وزن میوه‌های دو پهن در جدول 3-4 نشان داده شده است.

بحث و نتیجه گیری

همانگونه که در بخش نتایج مشخص شد اجزای عملکرد کمی و کیفی محصول کیوی بطور کامل مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش عملکرد کمی محصول نهایی در تیمار دستورالعمل گرومان به مقدار 762,1 کیلوگرم در هکتار معادل 18/6 درصد افزایش یافته است. در خصوص اجزای عملکرد نیز مقدار محصول درجه یک و دوپهن به ترتیب 965,1 و 92 کیلوگرم معادل 19/8 و 57/5 درصد در هکتار افزایش داشته است.

از طرفی دیگر در تیمار دستورالعمل کودی گرومان مقدار محصول درجه دو 295 کیلوگرم معادل 4/10 درصد در هکتار از تیمار عرف منطقه کمتر بوده است. همچنین این نتایج نشان داد که نسبت محصول درجه یک به کل محصول به ترتیب 78/0 و 77/0 درصد بوده است که یقیناً اختلاف معنی داری مشاهده نمی‌گردد. اما مهمترین قسمت این اختلاف این است که اگرچه بین عملکرد کل در تیمار دستورالعمل کودی گرومان و عرف منطقه به ظاهر 18/6 درصد (معادل 762,1 کیلوگرم) اختلاف دارد اما از آنجائیکه مقدار محصول درجه دو در تیمار عرف منطقه بیشتر از تیمار دستورالعمل کودی گرومان بوده است می‌توان گفت که تیمار دستورالعمل کودی گرومان در واقع 057,2 محصول درجه یک و دوپهن بیشتر از تیمار عرف منطقه داشته است و از این مقدار افزایش محصول، سهم و محصول درجه یک 3/95 درصد بوده است به عبارتی دیگر می‌توان گفت که نه تنها تیمار دستورالعمل گرومان مقدار محصول بیشتری داشته است.

از این افزایش محصول بیش از 95 درصد از آن میوه درجه یک بوده است. متوسط عملکرد تولید میوه کیوی در کشور، استان مازندارن و بخش عباس‌آباد به ترتیب 202,26، 870,29 و 35 تن گزارش گردیده است بنابراین با توجه به اینکه عملکرد هر دو تیمار پایین‌تر از میانگین منطقه است می‌توان در سال‌های آتی با برنامه‌ریزی بهتر و اجرای بهینه عملیات به باغبانی، مقدار تولید در این باغ را افزایش داد.

وزن میوه، یکنواختی و یکدستی میوه یکی از مهمترین معیارهای کیفی محصول کیوی است که روی درآمد باغدار تأثیر مستقیم دارد. نتایج توزین سورت‌های مختلف در هر دو تیمار در جدول 3-3 و نمودار مربوطه نشان داده شد. گرچه از نظر آماری اختلاف معنی‌داری بین سورت‌های هر دو تیمار مشاهده نمی‌گردد اما نکته مهم این است که در تیمار گرومان هم شکلی و هم سایزی میوه‌ها به مراتب بهتر از تیمار عرف منطقه بوده به گونه‌ای که اختلاف بین کمترین وزن (میوه‌های ریز) و بیشترین وزن (میوه‌های درجه 1) در تیمارهای دستورالعمل گرومان و عرف منطقه به ترتیب 5/29 و 2/54 گرم است به تعبیری دیگر همسانی و همسایزی در تیمار دستورالعمل گرومان 4/65 بوده در حالیکه در تیمار عرف منطقه 5/44 بوده است.

از نظر کیفی هر چه این عدد به 100 نزدیکتر باشد یعنی میوه‌ها هم وزنی بیشتری داشته‌اند و در واقع یک فاکتور موثر در تولید می‌باشد. با مقایسه میانگین وزن تک میوه و کل عملکرد می‌توان استنباط کرد که در تیمار دستورالعمل کودی گرومان هم، وزن کل میوه‌ها افزایش یافته و هم تعداد میوه بیشتری تولید شده است. بطور کلی بر اساس جزئیات تولید، عملکرد محصول درجه یک و دوپهن در تیمار گرومان نسبت به عرف منطقه 19/8 و 57/5 درصد افزایش یافته در حالیکه عملکرد محصول درجه دو در تیمار گرومان نسبت به عرف منطقه مقدار 4/10 درصد کاهش یافته بود. با توجه به اینکه قیمت محصول درجه دو از هر دو سورت فوق کمتر است پس می‌توان نتیجه گرفت که از نظر کیفی و اقتصادی نیز استفاده از دستورالعمل گرومان می‌تواند بطور موثری درآمد باغدار را بهبود بخشد.

 توجیه اقتصادی و زیست محیطی

یکی از مهمترین معیارهای مورد توجه تولیدکنندگان محصولات کشاورزی همواره بحث تولید اقتصادی محصول و رعایت مسائل زیست محیطی است. جدول 5-1 میزان هزینه‌ها و جدول 5-2 درآمدهای دو تیمار این آزمایش را نشان می‌دهد.

مطابق جداول فوق مشخص شد که در صورت استفاده از دستورالعمل گرومان درآمد اقتصادی تولید کننده در هر هکتار 32,310,273 تومان معادل 2/8 درصد افزایش خواهد و این موضوع حاکی از توجیه اقتصادی بسیار بالای این دستورالعمل است. ضمناً از آنجائیکه عمده کودهای مصرف شده در تیمار کودی شرکت گرومان از نوع کند رهش (Slow Release) هستند بنابراین انتظار می‌رود که حتی روی تولید محصول سال بعد نیز تاثیر مثبت داشته و بخاطر همین خصوصیت میزان نفوذ آنها به آب‌های جاری و سفره‌های زیر زمینی کمتر شده و بطور قطع اثرات سوء زیست محیطی کمتری را نیز به دنبال خواهند داشت.

از طرفی دیگر در دستورالعمل گرومان فقط دو نوع کود استفاده شده و بالتبع دو بار عملیات کوددهی نیز اجرا شده است که این خود گامی مؤثر در راستای حفظ محیط زیست و رعایت حقوق سایر موجودات اکوسیستم می‌باشد. بدیهی است که با هر بار اجرای عملیات کوددهی بخشی از مواد تشکیل دهنده کود که عمدتاً شیمیایی هستند در همان لحظه بصورت ناخواسته وارد طبیعت شده (Drifting) و به نوعی از مسیر هدف خود (تغذیه گیاه اصلی) خارج خواهند شد. بنابراین واضح و مبرهن است که استفاده از کودهای شرکت گرومان در باغات کیوی، گامی مطمئن در راستای تولید اقتصادی، کشاورزی پایدار و حفاظت از محیط زیست می‌باشد.