
خاک های قلیایی که در اقلیم های نیمه خشک و خشک بسیار رایج هستند بیش از 25 درصد از سطح زمین را پوشش می دهند.خاکهای قلیایی با pH بالا (بیشتر از 8.5)، ساختار خاک ضعیف و ظرفیت نفوذ کم هستند. اغلب آنها دارای یک لایه آهکی سخت در عمق 0.5 تا 1 متر هستند. خاکهای قلیایی خواص فیزیکی و شیمیایی نامطلوب خود را عمدتاً بواسطه وجود کربنات سدیم هستند که باعث متورم شدن خاک و ته نشین شدن آن دشوار می شود. این خاک ها نام خود را از گروه عناصر فلز قلیایی گرفته اند که سدیم به آن تعلق دارد و می تواند خاصیت باز بودن را القا کند. گاهی از این خاک ها به عنوان خاک های قلیایی سدیک نیز یاد می شود. درک بافت و ساختار خاک شما اولین قدم در ایجاد یک باغ سالم است. بافت خاک که با اندازه ذرات خاک تعریف می شود، مستقیماً بر ظرفیت زهکشی و نگهداری مواد مغذی آن تأثیر می گذارد. در اینجا نگاهی دقیق تر به انواع خاک های رایج آورده شده است:
خاک های رسی: از ذرات ریز تشکیل شده است که به هم می چسبند و ساختار متراکمی ایجاد می کنند که آب را در خود نگه می دارد اما تخلخل و حرکت هوا را کاهش می دهد. در حالی که آنها مواد مغذی را به خوبی حفظ می کنند، تراکم آنها می تواند رشد ریشه را محدود کند و به اصلاحاتی نیاز دارد که هوادهی را بهبود می بخشد، مانند گچ یا ماسه درشت.
خاک های شنی: این خاک ها با ذرات بزرگ با فضاهای قابل توجه بین آنها مشخص می شوند، این خاک ها به سرعت تخلیه می شوند اما مواد مغذی را به طور موثر نگهداری نمی کنند. مواد آلی مانند کمپوست یا لئوناردیت می توانند توانایی آنها را در حفظ آب و مواد مغذی افزایش دهند.
لوم: این خاک ایده آل باغ در نظر گرفته می شود. ماسه، گل و لای و رس را متعادل می کند و باعث حفظ آب، در دسترس بودن مواد مغذی و زهکشی عالی می شود. تقویت لوم شامل حفظ ساختار آن با افزودن منظم مواد آلی است.
یک آزمایش جامع خاک چیزی بیش از یک آزمایش pH است. این شامل تجزیه و تحلیل دقیق از محتوای مواد مغذی و ترکیب خاک است. این آزمایش سطوح زیر را نشان می دهد:
درشت مغذی ها: نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K)
ریز مغذی ها: آهن (آهن)، منگنز (منگنز)، مس (مس)، روی (روی)، و بور (B)
pH خاک: سطح pH بهینه بسته به گونه های گیاهی متفاوت است، اما بیشتر گیاهان باغی PH بین 6.0 تا 6.8 را ترجیح می دهند. انحرافات می توانند مواد مغذی ضروری را مسدود کرده و آنها را در دسترس گیاهان قرار ندهند.
چالشها و مشکلات خاکهای قلیایی
تأثیرات بر سلامت گیاهان و مدیریت خاک
pH خاک نقش مهمی در رشد و سلامت گیاهان دارد. عدم تعادل pH می تواند منجر به عملکرد ضعیف گیاه شود. به طور خاص، زمانی که خاک بیش از حد قلیایی باشد – با سطح pH معمولاً بالای 7 می تواند اثرات منفی قابل توجهی بر زندگی گیاه داشته باشد. خاک قلیایی می تواند دسترسی به مواد مغذی ضروری برای گیاهان را مختل کند که می تواند منجر به توقف رشد و کمبود مواد مغذی قابل مشاهده شود. بسیاری از گیاهان به سطوح pH که کمی اسیدی تا خنثی هستند ترجیح می دهند. وقتی با خاک خیلی قلیایی برخورد می کنیم، متوجه می شویم که برخی از مواد مغذی مانند آهن، روی و منگنز کمتر در دسترس هستند. این منجر به علائم آشکار کمبود مانند کلروز، یا زرد شدن برگها، اغلب بین رگبرگها می شود. بدون مداخله به موقع، این کمبودها می تواند مانع رشد و بهره وری کلی گیاهان شود و به طور بالقوه باعث کاهش عملکرد کمی و کیفی محصولات کشاورزی شود.
متعادل کردن pH خاک بیش از حد قلیایی برای سلامت بهینه گیاه مهم است. اصلاح pH خاک می تواند پیچیده باشد و معمولاً یک فرآیند تدریجی است. بر اساس تجربه ، اغلب نیاز به افزودن برخی اصلاح کننده ها مانند گوگرد یا مواد آلی اسیدی دارد. قبل از تلاش برای تنظیم pH، مهم است که خاک را آزمایش کنید. این تصویر واضحی از سطح pH اولیه ارائه می دهد و به تعیین بهترین مسیر عمل برای ایجاد محیطی که گیاهان می توانند در آن رشد کنند کمک می کند. سطح صحیح pH خاک برای سلامت گیاه ضروری است. وقتی خاک بیش از حد قلیایی است، گیاهان برای جذب مواد مغذی مانند آهن، فسفر و روی دچار مشکل می شوند که منجر به کمبود و تضعیف عناصر فوق می شود. همچنین بر باکتری های خاک تأثیر می گذارد و اشکال شیمیایی مواد مغذی را تعیین می کند.

روشهای تشخیص خاکهای قلیایی
pH خاک در مقیاسی از 0 تا 14 اندازه گیری می شود که 7 خنثی است. سطوح کمتر از 7 نشان دهنده اسیدیته است، در حالی که سطوح بالاتر از 7 قلیایی هستند. اکثر گیاهان سطح pH کمی اسیدی تا خنثی را ترجیح می دهند که معمولاً بین 6.0 تا 7.0 است.
هنگام خواندن آزمایش خاک، هر نمره بالاتر از 7 قلیایی است، به این معنی که سطوح سدیم، کلسیم و منیزیم بالاتری دارد. درک pH خاک بخش مهمی از پازل باغبانی است. pH بر مقدار مواد مغذی موجود در خاک که ریشه می تواند جذب کند، تأثیر می گذارد. هنگامی که خاک بسیار قلیایی یا اسیدی است، مواد مغذی موجود برای گیاهان را کاهش می دهد. خاک قلیایی کمتر از خاک اسیدی یا خنثی محلول است. مگر اینکه گیاهان باغ شما مقاوم به شوری باشند، ممکن است رشد و کمبود مواد مغذی را کاهش دهند. به همین دلیل است که بهتر است سطح قلیایی را برای اکثر گیاهان بالاتر از 7.5 تا 8 نگه دارید. داشتن خاک کمی قلیایی که حدود 7.5 باشد مشکل بزرگی نیست، اما داشتن خاکی که بالاتر از 8 داشته باشد ممکن است برای گیاهان در حال رشد شما مشکلاتی ایجاد کند.
چه چیزی باعث ایجاد خاک قلیایی می شود
در مناطق خشک یا بیابانی که بارندگی کم است یا آبیاری خاک با آب سخت نیز شانس قلیایی بودن خاک را افزایش می دهد زیرا آب سخت حاوی آهک است. آب خالص دارای محدوده PH هفت است، در برخی مناطق، خاک قلیایی به دلیل سنگ بستر آهکی است .
ویژگی های خاک قلیایی
خاک قلیایی با چندین صفت کلیدی مشخص می شود که بر رشد گیاه و سلامت خاک تأثیر می گذارد. درک این ویژگی ها برای پرداختن به چالش های مرتبط با خاک های قلیایی حیاتی است:
سطوح pH بالا:
همانطور که گفته شد، خاک های قلیایی دارای PH بالاتر از 7 هستند. این PH بالا می تواند بر روی دسترسی به مواد مغذی ضروری تأثیر بگذارد و گیاهان را در جذب آنچه برای رشد سالم نیاز دارند دشوار کند.
کمبود مواد مغذی:
خاک های قلیایی می توانند باعث شوند که برخی از مواد مغذی مانند آهن، منگنز و فسفر در دسترس گیاهان قرار نگیرند. این می تواند منجر به کمبود مواد مغذی شود و در نتیجه علائمی مانند زرد شدن برگ ها (کلروز) و رشد متوقف شود.
بافت خاک:
خاک های قلیایی می توانند از نظر بافت متفاوت باشند، از شنی تا رسی. با این حال، آنها اغلب دارای محتوای خاک رس بالاتری هستند که می تواند منجر به مشکلات زهکشی و تراکم ضعیف شود.
شوری بالا:
در برخی موارد، خاک های قلیایی نیز ممکن است دارای سطوح بالایی از نمک باشند، به ویژه در مناطقی با زهکشی ضعیف یا جایی که آبیاری معمول است. این می تواند رشد گیاه و مدیریت خاک را پیچیده تر کند.
وجود کربنات کلسیم:
خاک های قلیایی اغلب حاوی کربنات کلسیم هستند که به pH بالای آنها کمک می کند. این می تواند یک لایه سخت در خاک ایجاد کند و باعث می شود ریشه ها به عمق نفوذ نکنند.
مدیریت آبیاری در خاکهای قلیایی
اقدامات متعددی برای اصلاح خاک شور انجام شده است، از جمله اقدامات مهندسی آبیاری، اقدامات بیولوژیکی، اقدامات شیمیایی و اقدامات بهبود کشاورزی به ویژه، آبیاری قطرهای یک فناوری آبیاری با صرفهجویی در مصرف آب بسیار کارآمد است که آب را به آرامی و به طور یکنواخت از طریق یک لوله قطرهای مویرگی به ریشه محصول میرساند در دو دهه گذشته،به طور گسترده در زمینهای شور و قلیایی کشاورزی به کار گرفته شده است، نمکها را به سمت حاشیههای منطقه مرطوب میبرد، شوری خاک را در ناحیه ریشه گیاه کاهش میدهد و عملکرد محصول را بهبود میبخشد با این وجود، به دلیل تفاوت در مدیریت آبیاری و شرایط آزمایشی همچنان ناسازگار است. نرخ جریان قطره چکان ممکن است یکی دیگر از عوامل موثر بر تغییرات عملکرد محصول باشد.
روشهای اصلاح خاکهای قلیایی
همه گیاهان در خاک قلیایی به خوبی رشد نمی کنند، بنابراین باید خاک را اصلاح کنید تا سطح اسیدی آن افزایش یابد. قبل از اینکه PH خاک خود را تغییر دهید، حتما یک آزمایش خاک انجام دهید!
در اینجا برخی از بهترین راه ها برای رفع خاک قلیایی آورده شده است
1.گوگرد اضافه کنید
یکی از بهترین (و ساده ترین) راه ها برای افزایش اسیدیته (و کاهش pH) در خاک، افزودن گوگرد است. انجام این کار سطح pH را به سطوح مناسب کاهش می دهد. قبل از افزودن آن، گوگرد را به خوبی با کمپوست یا کود حیوانی مخلوط کنید. مصرف گوگرد در خاک های رسی بیشتر از خاک های شنی است.

نقش گیاهان مقاوم به قلیاییت در اصلاح خاک:
در حال حاضر، روشهای سنتی احیای خاک شور-قلیایی عمدتاً شامل روشهای فیزیکی (مانند اختلاط و مالچپاشی و شیوههای مدیریت زمین)، روشهای بیولوژیکی (گیاه پالایی و اصلاح میکروبی) و روشهای شیمیایی (استفاده از گچ، بیوچار، اسید هیومیک، آب است. با این وجود، روشهای فیزیکی نیاز به نیروی انسانی فراوان و هزینههای اجرایی بالایی دارند علاوه بر این، روشهای بیولوژیکی زمانبر هستند و معمولاً توسط شرایط آب و هوایی محدود میشوند. با این حال، برخی از فنآوریهای مدرن و روشهای احیای خاک شور-قلیایی، مانند بهبودهای ژنتیکی و الکتریکی، به دلیل هزینههای بالا و راندمان پایین محدود شدهاند در نتیجه، در مقابل، روشهای شیمیایی مقرونبهصرفهترین و پرکاربردترین روشها برای اصلاح خاک شور – قلیایی در نظر گرفته میشوند. معمولا پس از شستشوی مقدماتی و پس از کاهش شوری، زمین را زیر کاشت گیاهان مقاومی مثل جو میبرند، تا ضمن آنکه محصولی به دست میآید، با انجام آبیاریهای متوالی از میزان نمک خاک کاسته گردد. از ارقام مقاوم به شوری میتوان ذرت خوشهای، جو، یونجه، پنبه، توت، سنجد و پسته نام برد.
استفاده از میکروارگانیسمها در اصلاح خاکهای قلیایی
گوگرد معمولی کم هزینه ترین گزینه است اما مدتی طول می کشد تا تاثیر خود را روی خاک بگذارد همچنین باید به همراه گوگرد باکتری تیوباسیلوس نیز مصرف شود البته ناگفته نماند مصرف گوگرد به فرم معدنی نیازی به باکتری ندارد و اثر آن سریع تر است.
2. با پیت ماس اصلاح کنید
گزینه دیگر اضافه کردن پیت ماس به خاک است. پیت ماس اغلب در مخلوط های خاک بستر باغچه گنجانده می شود تا به افزایش زهکشی کمک کند، اما خاک شما را اسیدی تر می کند. توجه داشته باشید که پیت ماس یک منبع محدود است و برداشت آن تأثیر منفی بر محیط زیست دارد، بنابراین بهتر است در مزارع کوچک استفاده شود.
3. تراشه های چوب کمپوست شده یا خاک اره
تراشه های چوب کمپوست شده یا خاک اره گزینه دیگری برای کاهش pH خاک شما هستند. نه تنها این مواد آلی و ارزان هستند، بلکه توانایی جذب زمین را نیز افزایش می دهند. اگر خاک شنی باشد به افزایش حفظ رطوبت کمک می کند. برگ های کاج کمپوست شده نیز یک گزینه هستند، اما بهتر است ابتدا با یک منطقه کوچک تست کنید. برخی معتقدند که این امر مانع از رشد برخی گیاهان می شود، اما گیاهان اسید دوست، برگ های سوزنی کاج را به عنوان مالچ دوست دارند.
تداوم اصلاح:
درک این نکته ضروری است که اصلاح خاک یک عملیات یکباره نیست. چندین کاربرد دارد و باید هر سال انجام شود، در غیر این صورت خاک به حالت قلیایی خود باز می گردد. تا زمانی که اصلاحات اعمال شود، باید به گیاهان خود کمک کنید. ریشه بیشتر مواد مغذی را جذب می کند، اما برگ ها مقدار کمی را جذب می کنند. اسپری گیاهان خود با مکمل های برگی، مانند عصاره جلبک دریایی یا امولسیون ماهی، به تامین مواد مغذی اضافی و عناصر کمیاب کمک می کند که در غیر این صورت در خاک در دسترس نیستند. بدانید که این مکمل ها در مقایسه با کودهای آهسته رهش که در خاک پخش می کنید، سریع و کوتاه مدت هستند. بهتر است مقادیر کم را هر دو هفته یکبار استفاده کنید.
4. همیشه کمپوست اضافه کنید
کمپوست محدوده pH را افزایش یا کاهش نمی دهد، اما به عنوان یک بافر عمل می کند تا خاک بتواند به گونه ای عمل کند که گویی اسیدی تر است، حتی اگر اینطور نباشد. با گذشت زمان، کمپوست حالت دهنده ای است که اثرات قلیایی خاک بر روی گیاهان را کاهش می دهد و در عین حال فعالیت آنزیم ها و سطوح مواد مغذی را بهبود می بخشد. افزودن مقادیر زیاد مواد آلی در دسترس بودن نیتروژن را کاهش می دهد، بنابراین درک کنید که گیاهان شما ممکن است علائم کمبود نیتروژن را نشان دهند اگر همه کمپوست را در یک زمان اضافه کنید و نه برای مدت طولانی.
نکات قابل توجه در اصلاح خاک های قلیایی
آخرین کاری که می خواهید انجام دهید این است که از موادی در باغ خود استفاده کنید که ممکن است باعث افزایش عناصر غذایی در خاک و محدوده PH خاک شما را کاهش دهد. در اینجا مواردی وجود دارد که نباید در خاک قلیایی خود قرار دهید
کمپوست قارچ
خاکستر چوب
کود مرغ
دولومیت
آهک کشاورزی