بررسی کارائی کود ویژه زراعی شرکت گرومان در مقایسه با عرف منطقه بر روی میزان عملکرد کمی و کیفی گندم پاییزه در خوزستان

مالكیت
مالکیت معنوی و کلیه حقوق مرتبط بر نتایج مطالعات، ابتکارات و نوآور‌ی‌‌های حاصل از این پروژه، متعلق به شرکت گرومان بوده و چاپ، انتشار و استفاده از تمام یا قسمتی از این نتایج بدون کسب اجازه کتبی ممنوع می‌باشد و متخلفین تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.

چکیده
گندم از جمله غلات مهم جهان محسوب میشود. این گیاه در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی کشور کشت میشود. در ایران به دلیل تأمین غذای غالب مـردم از گنـدم و بـا توجـه بـه سـازگاری مناسـب ایـن گیـاه بـه انـواع مدیریتهای زراعی، ایجاد شرایط مطلوب به لحاظ تأمین عناصر غذایی مهم، در راستای افزایش کمی و کیفی عملکرد گندم ضروری به نظر میرسد.

به منظور بررسی اثر کودهای شیمیایی بر ویژگیهای کمی و کیفی گندم در شـرایط آب و هوایی شوشتر، این آزمایش به صورت مشاهده ای در سال زراعی 403-402 اجرا گردید. تیمار های کودی شامل کود پایه پیش کاشت گرانول ویژه زراعت شرکت گرومان و تیمار عرف منطقه سوپر فسفات تریپل شرکت خدماتی حمایتی استفاده شدند.

نتایج نشان داد که تیمار کودی گرومان بـر روی کلیه صفات اندازه گیری عملکرددانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، تعداد خوشه در متر مربع، تعداد دانه در متر مربع و عملکرد بیوماس معنی دار بـود. به طور کلی میتوان بیان داشت که با توجه به آهسته رهش بودن کود گرومان و عدم آبشویی و در دسترس بودن عناصر ماکرو و میکرو در طول دوره رشدی گندم باعث افزایش عملکرد کمی و کیفی گندم گردید.

گندم از جمله غلات مهم جهان محسوب میشود. این گیاه در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی کشور کشت میشود. در چند دهه اخیر با توجه به افزایش جمعیـت، تقاضـای روز افـزون بـرای مـواد غذایی، استفاده مناسب از کودهای شیمیایی در نیل به تولید حداکثر عملکرد مورد توجه بیشـتری قـرار گرفته است. نیتروژن یکی از عناصر غذایی مهم برای رشد گیاهان محسوب میشود. این عنصر اسـاس تشـکیل پـروتئینهـا و اسیدهای نوکلئیک میباشد. با توجه به اهمیت این عنصر، تأمین مقدار مورد نیاز آن برای گیاه بسیار ضـروری اسـت.

این عنصر معمولاً به صورت کودهای شیمیایی تهیه و مصرف می شـود و اسـتفاده بـیش از حـد از آن، یکـی از دلایـل آلودگی آبهای زیر زمینی بوده و علاوه بر این تولید آنها نیز گران و پرهزینه میباشد، درحالی که جـایگزینی آنهـا با کودهای آهسته رهش میتواند نقش مهمی را بازی کند. فسفر نیز یکی دیگر از عناصر مهم مورد نیاز گیاهان میباشد که باعـث رشـد و قـویتـر شـدن ریشـه هـا، رشـد و ضخیمتر شدن ساقه ها، پر حجم شدن دانه ها، افزایش میزان عملکرد و زودرسی محصول مـیشـود و در عمـل تلقـیح گل‌ها دخالت دارد.

مصرف بیرویه کودهای فسفاته، گذشته از هزینه های ارزی گزاف خرید کود از خـارج کشـور، اثرات زیان باری نیز به دنبال دارد. از جمله این اثرات میتوان به مسمومیت فسفری ناشی از جذب بیش از حـد فسـفر مصرفی و بالا رفتن غلظت آن در بافتهای گیاهی و به هم خوردن تعادل عناصر غـذایی، کـاهش عملکـرد محصـول، تجمع بر در گیاه در حد سمیت، کاهش جذب مس، غیر متحـرك شـدن آهـن در خـاك و … اشـاره کـرد.

بـروز مشکلات اقتصادی و زیست محیطی ناشی از اتلاف کودهای شیمیایی نیتروژنی در نتیجه فرآینـدهایی چـون تصـعید آمونیاك، دنیتریفیکاسیون و آبشویی نیترات سبب شده است که سیستمهـای آهسته رهش به عنوان بخشی از برنامههای کشاورزی پایدار جایگزین کودهای شیمیایی گردند. به طور کلی جایگزینی کود نیتروژن و فسفر با کودهای آهسته رهش در مدیریت زراعی نقـش مهمـی را مـیتوانـد ایفـا نماید.

همچنین با مصرف کود آهسته رهش علاوه بر کاهش مصرف کود شیمیایی مـیتـوان هزینـههـا و آلودگیهای زیست محیطی را نیز کاهش داد که حرکتی در راستای نیل به اهداف کشاورزی پایدار میباشد. با توجـه به واردات زیاد این کودها در سال به کشور، پیدا کردن روشی که بتوانـد مصـرف بـی رویـه کودهـای شـیمیایی را کاهش دهد، ضروری به نظر میرسد.

مصرف بیرویه کودهای شیمیائی اثر مخرب و مضری بر روی خاك، محیط زیست و انسان دارد، لذا با اعمال یـک مدیریت مصرف کود میتوان به سمتی حرکت کرد که ضمن به دست آوردن عملکرد قابل قبـول، از مصـرف بی رویه کودهای شیمیائی نیتروژنه و فسفاته کم نمود. از طرفی با مصرف این کودها، هزینـههـای تولیـد نیـز کـاهش مییابد. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثر توأم کودهای شیمیایی و کودهای آهسته رهش بر ویژگیهای کمی و کیفی ارقام گندم در شرایط آب و هوایی شوشتر بود.

تولید گندم در جهان

گندم گیاهی است که در محیطهای مختلف در سراسر جهان کشت می‌شود و در حقیقت در بین گروه غلات بیشترین و وسیع ترین سازگاری را به شرایط متفاوت اقلیمی دارد. کشت و کار آن بیش از ده هزار سال قبل از میلاد شروع شده است.

این گیاه در سرتاسر دنیا بیش از 16 درصد از زمینهای کشاورزی رو به خود اختصاص داده است. در بحث تولید گندم پنج کشور برتر تولید کننده که بیش از 65درصد بازار جهانی را در اختیار دارند و در پنج سال گذشته 46 درصد به طور میانگین تولید خود را افزایش داده‌اند. براساس گزارش سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد پنج کشور چین، اتحادیه اروپا، هندوستان، روسیه و ایالات متحده به ترتیب 7/137، 5/134 8/106 ، 7/102 ، 9/44 میلیون تن بزرگترین تولید کنندگان گندم دنیا می‌باشند. ایران با تولید13 میلیون تن گندم در سال 2022 به عنوان سیزدهمین تولید کننده بزرگ گندم در جهان در این سال شناخته شده است.

گندم در ایران

ایران با تمدنی چند هزار ساله یکی از بسترهای اصلی پیدایش کشاورزی در جهان و مناطق اهلی شدن نباتات می‌باشد.یکی از آخرین تحقیقات انجام شده که توسط دانشگاه توبینگن با همکاری باستان شناسان ایرانی انجام گردیده است نشان داد در حدود 12000 سال پیش در غرب ایران به صورت نظام‌مند کشاورزی و بویژه کشت غلات صورت می‌گرفته است.

سطح زیر کشت گندم در ایران حدود 9/5 میلیون هکتار با تولید 7/13 میلیون تن برآورد شده است.متوسط عمکلرد گندم آبی 2/4 و گندم دیم 4/1 تن در هکتار است. طبق آمار منتشر شده، پنج استان ذیل خوزستان، گلستان، کردستان، فارس و کرمانشاه بزرگترین تولید کنندگان گندم در ایران می‌باشند.

مواد و روش‌ها

محصول مورد آزمایش: گندم
منطقه آزمایش: شهرستان کرخه، شرکت کشت و صنعت میان‌آب

در تاریخ 18دی ماه 1402 طرح آزمایش کود ویژه زراعت گرومان در شهرستان کرخه در کشت و صنعت میان‌آب قطعه 206، پارت 4 به مساحت یک هکتار انجام شد. مساحت این پارت 26 هکتار بود که تیمارهای مختلف به شرح جدول اجرا گردید.

که از این 26 هکتار یک هکتار آن به تیمار کود ویژه زراعت گرومان اختصاص یافت و همچنین قطعه مجاور آن نیز به متراژ یک هکتار به عنوان عرف غالب منطقه یعنی مصرف 100کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل در نظر گرفته شد. مصرف تمامی کودها‌ با کودپاش سانترفیوژ انجام شد. میزان بذر مصرفی در هکتار 300 کیلوگرم در نظر گرفته شد که از مخلوط 2 رقم مهرگان و سارنگ بود همچنین در اولین آبیاری بعد از جوانه زنی در بهار میزان 100 کیلوگرم در هکتار کود ازته مصرف شد.

ارزیابی‌ها

جوانه‌شماری: برای بررسی میزان جوانه زنی تیمارهای مختلف 30 روز پس از کشت، تعداد جوانه‌های سبز شده در ایستگاه‌های مختلف شمارش شد. برای هر تیمار تعداد 10 ایستگاه به مساحت یک متر مربع به روش کادر اندازی کاملاً تصادفی انتخاب گردید. پس از تعیین هر ایستگاه تعداد جوانه سبز شده شمارش و ثبت خواهد شد. همچنین پس از دوره رشدی کامل قبل از برداشت با کمباین تعداد 10 ایستگاه به طور تصادفی از هر تیمار به مساحت یک متر مربع انتخاب شد و اندازه گیری عملکرد و اجزای عملکرد با صفات ذکر شده با میانگین گیری از 10 ایستگاه محاسبه گردید.

تعداد خوشه در متر مربع

در زمان برداشت تعداد 10 ایستگاه به طور تصادفی انتخاب شد و در هر ایستگاه تعداد کل خوشه های برداشتی شمارش گردیدند.

عملکرد بیولوژیک

پس از شمارش تعداد کل خوشه های برداشت شده هر ایستگاه تمامی نمونه‌ها به طور جداگانه با ترازو با دقت دو رقم اعشار توزین شدند.

عملکرد دانه

پس از اندازه گیری تعداد خوشه و وزن کل آنها در هر ایستگاه وزن تمام دانه ها با یکدیگر جمع شد.

شاخص برداشت

از نسبت عملکرد بیولوژیک به عملکرد دانه میزان شاخص برداشت بدست آمد.

تعداد دانه در متر مربع

پس از جدا کردن خوشه ها و وزن گیری آنها دانه های آنها جدا شده و دانه های هر ایستگاه شمارش شدند.

وزن هزار دانه

پس از اندازه گیری وزن هر ایستگاه وزن هزار دانه آن نیز اندازه گیری گردید.

تجزیه و تحلیل دادهها

برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، واریانس و مقایسه میانگین‌ها از نرم افزار Microsoft Excel استفاده گردید.
نوع طرح اجرایی در آزمایش فوق از نوع مقایسه ای بوده است.

نتایج و بحث

تعداد خوشه در متر مربع
نتایج حاصل از آنالیز داده ها نشان داد که اثر تیمار کودی گرومان بر تعداد خوشه در متر مربع معنی دار شد. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین تعداد خوشه در متر مربع مربوط به کود ویژه زراعت گرومان260 خوشه در متر مربع بود که نسبت به تیمار عرف منطقه 230 بوته در متر مربع حدود 13 درصد افزایش نشان داد. شفاعتی و همکاران بیان داشتند، استفاده از کود شیمیایی فسفر و نیتروژن سبب افزایش انتقال مواد پرورده به اندام زایشی شده و در نتیجه از غیربارور شدن اندام زایشی ممانعت میکنـد در نتیجـه تعـداد سـنبلچه در سـنبله افزایش مییابد.

عملکرد بیولوژیک
مقایسه نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین عملکرد بیولوژیک گندم به ترتیب مربوط به تیمار کودی گرومان به مقدار 7170 و تیمار عرف منطقه به مقدار 3870 کیلوگرم در هکتار بود. بررسی این نتایج نشان داد که عملکرد بیولوژیک تحت تاثیر تیمار کودی گرومان قرار گرفت و سبب افزایش 85 درصدی آن گردید.

توجیه اقتصادی و زیست محیطی

یکی از مهمترین معیارهای مورد توجه تولیدکنندگان محصولات کشاورزی همواره بحث تولید اقتصادی محصول و رعایت مسائل زیست محیطی است. استفاده از کودهای مختلف می‌تواند بطور معنی داری عملکرد اقتصادی گندم را افزایش دهد از نظر نسبت هزینه فایده تیمارکودی گرومان در مقایسه با عرف منطقه با همدیگر اختلاف معنی داری نداشتند به گونه ای که تیمار کود ویژه زراعت گرومان (500 کگیلوگرم در هکتار) دارای شاخص اقتصادی 1 می‌باشد یعنی در این تیمار به ازای هر یک ریال هزینه در عملیات کوددهی حدود 1 ریال سود عاید تولید کننده خواهد شد. بررسی منابع اقتصاد کشاورزی نشان می دهد که شاخص عملکرد اقتصادی هر گونه تغییر در سیستم‌های کشاورزی بایستی کمتر از سه نباشد.

پیشنهاد می گردد جهت صحه‌گذاری بیشتر این تیمار در سطح وسیعتری و در چند منطقه در شرکت کشت و صنعت میاناب مورد استفاده قرار گیرد. از نظر زیست محیطی نیز بایستی اشاره نمود که کود ویژه زراعت گرومان دارای فرمولاسیون گرانول آهسته رهش است که به تدریج عناصر نیتروژن، پتاسیم و فسفر را در اختیار گیاه قرار می‌دهد و همین خصوصیت کند رهش بودن موجب کاهش آبشویی و به تبع کاهش آلودگی محیط زیست و سفره‌های زیر زمینی می‌گردد. از طرفی دیگر وجود عنصر گوگرد به دلیل خاصیت اسیدی بودن موجب کاهش pH نسبی اطراف ریشه شده و همین خصوصیت تا حدودی جذب سایر عناصر را افزایش خواهد داد.

منابع
1) ایران نژاد، ح.، و شهبازیان، ن. .1383زراعت غلات جلد دوم انتشارات کارنو صفحه . 225
2) توحیدی مقدم، ح. ر.، نصری، م،. زاهدی، ح،. و قوشچی، ف .1386بهینه سازی مصرف کودهای شـیمیایی
فسفات به منظور نیل به اهداف کشاورزی پایدار با نهاده کافی در زراعت ذرت، دومین همـایش ملـی کشـاورزی
بوم شناختی ایران. گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3) راعی، ی.، اسحقی سردرود، س. ن.،و باقری پیروز، ا .1392تأثر کودهای شـیمیایی و زیسـتی بـر عملکـرد
سورگوم علوفهای رقم اسپیدفید Sorghum biocolor L در چینهای مختلف. نشریه بوم شناسی کشاورزی. .231-242 :(3)5

4) رجب زاده،ن.1387.تکنولوژی نان.انتشارات دانشگاه تهران،448 صفحه.
5) بی نام،1399. گزارش برآورد سطح و تولید محصولات زراعی در سال ذزراعی 98-97 معاونت امور برنامه ریزی،اقتصادی و بین الملی،دفتر آمار و فناوری اطلاعات،71 صفحه.
6) شفاعتی، ف.، اسماعیلی، م.، پیردشتی، ه.، و عباسیان، ا .1391اثـر کـاربرد کودهـای زیسـتی در سـطوح
مختلف کودهای شیمیایی نیتروژنه و فسفره بر صفات مرتبط با عملکرد دانه جو ( Hordeum vulgare) مجلـه تحقیقات آب و خاك ایران.

7) Aynehband, A., Tehrani, M. and Nabati, D. A. 2010. Residue management and
N-splitting methods effects on yield, biological and chemical characters of
canolaecosystem. Journal of Food Agriculture Environment. 8(2):317-324.
8) Chandrasekar, B. R., Ambrose, G. Jayabalan. N. 2005. Influence of biofertilizers and
nitrogen source level on the growth and yield of Echinochloa frumentacea (Roxb)
Journal Agriculture Technology. 1(2): 223-234