بررسی کارائی دستورالعمل تغذیه شرکت گرومان بر روی میزان عملکرد چغندر قند پاییزه

مالكیت
مالکیت معنوی و کلیه حقوق مرتبط بر نتایج مطالعات، ابتکارات و نوآور‌ی‌های حاصل از این پروژه، متعلق به شرکت گرومان بوده و چاپ، انتشار و استفاده از تمام یا قسمتی از این نتایج بدون کسب اجازه کتبی ممنوع می‌باشد و متخلفین تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.

چکیده
قند یكی از منابع اصلی تامین انرژی اسـت. گیاهـان قنـدی عمـده در جهـان و همچنـین در ایران، نیشكر و چغندرقند می‌باشند. چغندرقند گیاهی صنعتی است كه فراینـد تكامـل آن در دو عرصه مزرعه و كارخانه اتفاق مـی‌افتـد. بـر خـلاف حـوزه كارخانـه، مزرعـه محیطـی حیـاتی متـأثر از عوامـل پویاست. تغذیه گیاه به عنوان یك عامل تأثیرگذار، تابعی از اثرات متقابل عناصر غـذایی و شـرایط محیطـی اسـت لـذا تعیین دقیق عناصر غـذایی مـورد نیـاز گیـاه نیازمنـد روش علمـی مبتنـی بر اندازه‌گـیری اسـت تا بتـوان میزان كمـبود عناصر غذایی را تعیین نمود.

برای بررسی تاثیر دستورالعمل تغذیه شرکت گرومان در مقایسه با استاندارد منطقه یک آزمایش بصورت پایلوت در مزارع چغندر کشت و صنعت شهید بهشتی در سال 1400 انجام شد. آزمایش شامل هشت تیمار کودی بود که به ترتیب شامل تیمار 1) شاهدبدون مصرف کود، 2) توصیه کودی عرف معمول منطقه، 3) توصیه کودی شرکت گرومان+ عرف معمول منطقه، 4) دستورالعمل کودی شرکت گرومان، 5) دستورالعمل کودی شرکت گرومان 25%-، 6) دستورالعمل کودی شرکت گرومان 25%+، 7) کود استارفرت (شرکت رهروان رویش) به علاوه عرف منطقه و 8) کود فرموکومپلکس (شرکت بهاران) به علاوه عرف منطقه بودند.

از لحاظ عملکرد بالاترین میزان عملکرد به ترتیب متعلق به تیمار 7 با (97.14 تن در هکتار) گزارش شد و در رابطه باتیمارهای مربوط به شرکت گرومان بالاترین میزان عملکرد متعلق به تیمار 3 (89.05 تن در هکتار) و کمترین میزان متعلق به تیمار گرومان 4 (85.95 تن در هکتار) تعیین شد. در رابطه با عملکرد کیفی (درصد قند) بالاترین میزان متعلق به تیمار 3 (16.62 درصد) تعیین شد و کمترین میزان متعلق به تیمار 8 (15.77 درصد) بود.

همچنین در خصوص معیار «نسبت هزینه فایده عملیات کوددهی» اختلاف‌‌ها در سطح 5 % معنی دار بوده و تیمار عرف غالب منطقه بیشترین فایده عملیات کوددهی را داشته است (7.44) و بعد از آن به ترتیب تیمارهای 8 و 3 به ترتیب بالاترین فایده را در عملیات کوددهی را داشتند (4.19 و 2.49). با توجه به نتایج به دست آمده و فقدان قدرت رقابت کود ویتامیل با سایر رقبا پیشنهاد می‌گردد در آزمایشات بعدی کود ویژه زراعی در چغندر مورد بررسی قرار گیرد.

مقدمه

قند یكی از منابع اصلی تامین انرژی اسـت و گیاهـان قنـدی عمـده در ایران و جهـان شامل نیشكر و چغندرقند می‌باشند. در شرایط كنونی شـكر مـورد نیـاز كـشور بـا در نظـر گرفتن میانگین مصرف سرانه نزدیك به 29 كیلوگرم (درمقایسه بـا میـانگین مـصرف سـرانه جهانی كه 23 كیلوگرم است)، حدود دو میلیون تن می‌باشد كـه حـدود نیمـی از آن تولیـد داخل (از منبع چغندرقند و نیشكر) و بقیـه از محـل واردات شـكرخام و تـصفیه شـده تـأمین می‌شـود.

چغندرقند (Beta vulgaris)، گیاهی دو ساله از تیره اسفناج که در فرایند تولید قند بصورت یکساله کشت می‌گردد ولی گلدهی آن در سال دوم اتفاق می‌افتد. چغندرقند طی دوره رشد رویشی فاقد ساقه بوده و به صورت مجموعهای از برگهای بزرگ افقی تا عمودی مشاهده می‌شود. طول دوره رشد برای تولید قند ۶ تا ۹ ماه می‌باشد. معمولاً در آب و هوای کوهستانی از رشد و کیفیت خوبی برخوردار است و در ایران مناطقی چون شهرستان اقلید، شهرکرد، تربت حیدریه و میاندوآب بالاترین سطح زیر کشت را دارند و بهترین عیار چغندر را در کشور در منطقه مشکآباد اراک ثبت شده است.

چغندر قند سازگاری وسیعی به شرایط محیط متنوع دارد به سرما و گرما نسبتاً مقاوم است، تحمل خشکی را دارد به شوری خاک نیز مقاوم است. عوامل محیطی مانند حرارت، نور، طول روز و رطوبت خاک تا حد زیادی تعیین کننده نحوه رشد و ذخیره قند در ریشه است. خاکهای بارور، دارای زهکشی خوب، بافت متوسط و اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی برای چغندر قند ایدهآل است. عملکرد در خاکهای نیمه سنگین به شرط وجود زهکشی خوب نیز مطلوب است. چغندرقند محصول نسبتاً جدیدی است که کشت آن در قرن نوزدهم در مناطق معتدل آغاز شد و در قرن بیستم گسترش پیدا کرد.

چغندرقنـد از جملـه محصـولات صنعتـی اسـت کـه به دلیـل نقش ویژه آن در تناوب و خرید تضمینی همـواره مورد توجه کشـاورزان قرار گرفته است. پس تعطیلـی کارخانه‌هـای قنـد اسـتان خوزسـتان کشـت چغندرقنـد از تنـاوب زراعـی منطقـه حذف شـد. امـا طی سـال‌های اخیر، اسـتفاده از ظرفیت‌هـای خالـی کارخانه‌هـای اسـتان‌های همجـوار (بویـژه کارخانه‌هـای مناطـق بـا کشـت بهـاره چغندرقنـد) موجـب احیـای ایـن کشـت صنعتـی و مکانیزه در مزارع جلگه خوزسـتان شـده اسـت.

سطح زیر کشت چغندرقند در جهان حدود 41/5 می‌لیون هکتار با متوسط عملکرد 19/59 تن در هکتار (4) و سطح زیر کشت چغندر در ایران 108.433 هکتار و 5.606.851 تن و با عملکرد 51.708 کیلوگرم می‌باشد.

نیاز غذایی چغندر بر پایه آزمون خاك در اقلیم‌های مختلف

تحقیقات تغذیه گیاهی در مورد چغندرقند به چند دلیل دارای اولویت بـالایی اسـت. در وهله نخست مصرف بهینه و بهنگـام مـواد غـذایی در خـاك بیـشترین تـأثیر را بـرای تثبیـت عملكرد در اختیار كشاورز قرار می‌دهد. دوم اینكه تأمین مواد غذایی یكـی از اقـلام عمـده هزینه در تولید چغندرقند می‌باشد. دلیل سوم كه امروزه توجه بیـشتری بـه آن می‌شـود ایـن است كه مصرف بهینه مواد غذایی بـرای كیفیـت ریـشه دارای اهمیـت بـسیار بـالایی اسـت.

چهارم اینكه توجه به مسائل زیست محیطی و جلـوگیری از نفـوذ نیتـرات در آب‌هـای زیـر زمینی نیز امروزه اهمیت بیش از پیشی پیدا كرده است. بنابراین برای اینكه محصول چغندرقند سودآور باشد باید افزون بر عملكرد بالا، درصـد بالای قنـد نیـز داشـته باشـد و بـدین منظـور عامـل‌هـای محـدود كننـده رشـد ماننـد ضـعف حاصلخیری خاك به طور موثری مورد توجه قرار می‌گیرد. توان بالقوه تولید چغندرقند و مقادیر عناصر غذایی كه توسط ریشه چغندرقنـد از خـاك برداشت می‌شود ممكن اسـت در منـاطق مختلـف متفـاوت باشـند. مقـادیر عناصـر غـذایی برداشت شده توسط ده تن چغندر قند در هكتار در منابع مختلف و در سال‌هـای متفـاوت در جدول 1-1 نشان داده شده است.

مواد و روشها

جهت اجرای این پروژه، سطحی معادل نیم هکتار از یک قطعه زمین 6 هکتاری از کشت و صنعت شهید بهشتی (منطقه بی سی) که از نظر شیب زمین، بافت خاک و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک وضعیت مناسبی داشت، انتخاب گردید. عملیات تهیه زمین و آماده سازی بستر بذر، شامل انجام آبیاری اولیه (ماخار) ، دیسک، شخم عمیق، دیسک و تسطیح مطابق عرف چغندرکاری منطقه در تاریخ 4/7/1400 انجام شد.

ابعاد كرت‌‌ها مطابق نقشه اجرایی پروژه گچ ریزی و مشخص شد. آزمایش بصورت میدانی و در کرت ‌های بزرگ اجرا گردید. مساحت هر كرت 550 متر مربع شامل 18 ردیف كاشت 61 سانتیمتری به طول 50 متر بود. جهت سهولت انجام عملیات زراعی و بکارگیری ماشین آلات کشاورزی و ادوات داشت و انجام آبیاری‌ها، کرت‌‌ها بصورت نواری و پشت سرهم انتخاب شدند. آزمایش شامل هشت تیمار کودی بشرح جدول 2-1 بود.

مقادیر کود‌های نیتروژن، فسفر و پتاسیم طبق نتایج آزمایشات قبلی و با توجه به نتایج تجزیه خاک به ترتیب معادل 400 ، 250 و 300 کیلوگرم در هکتار بترتیب از منابع اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم تعیین گردید. تیمار‌های کودی شرکت گرومان نیز شامل تیمار توصیه کودی گرومان به تنهایی، دستورالعمل گرومان بعلاوه عرف غالب منطقه، تیمار 25% کمتر از توصیه کودی گرومان و تیمار 25% بیشتر از توصیه کودی گرومان بود. علاوه بر تیمار‌های کودی گرومان دو تیمار کودی رقیب یک (کود استارفرت 17-12-12) و کود رقیب 2 (فرموکمپلکس 17-12-12) نیز در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفت.

در تمام تیمار‌های مذکور، نسبت به انجام تغذیه تکمیلی معمول منطقه (کود اوره سرک و محلول‌پاشی ماکرو و میکروالمنت) نیز اقدام گردید. كود‌های شیمیایی پایه (كود‌های فسفر، پتاسیم کود شرکت گرومان، کود استارفرت 17-12-12 و کود فرموکمپلکس 17-12-12 و نیز 50% از کود نیتروژن) همگی به صورت خاك كاربرد و مخلوط با خاك سطحی مصرف شدند. 50% مابقی کود نیتروژن نیز در مرحله 6 تا 8 برگی بعد از عملیات تنك و وجین به صورت سرك و در بین ردیف‌‌های کشت مصرف گردید.

در تاریخ 27/7/1400 وزن کود تیمار‌های نیتروژن (50% نیتروژن، به عنوان پایه)، فسفر، پتاسیم و تیمار‌های شرکت گرومان، رقیب یک (استارفرت شرکت رهروان رویش سبز) و رقیب دو (فرموکمپلکس شرکت بهاران)، مطابق نقشه آزمایش و با استفاده از ترازوی دیجیتال برای هر كرت جداگانه توزین و به عنوان کود‌های پایه، بطور یكنواخت در سطح كرت‌‌ها پخش و با استفاده از دیسک سطحی با خاک مخلوط گردید سپس زمین محل آزمایش با استفاده از فاروئر 61 سانتیمتری شیاربندی شد.

کاشت آزمایش در تاریخ 28/7/1400 با استفاده از بذر منوژرم آنتک (رقم تجاری غالب منطقه) توسط دستگاه منوژرم کار انجام گرفت. در تاریخ 3/8/1400 اولین آبیاری بصورت نشتی و كنترل شده با استفاده از سیفون انجام شد. سایر مراقبت‌‌های زراعی (طبق روال چغندركاری منطقه) و ادامه آبیاری‌‌ها (با توجه به نیاز آبی گیاه) تا زمان برداشت در شرایط مطلوب انجام پذیرفت. در مرحله دوبرگی از حشره‌كش آوانت برای مبارزه با آفات برگخوار و در مرحله 4-2 برگی از ترکیب علف‌كش‌های تری‌سولفورون متیل (سافاری) و فن‌مدیفام (بتانال)به نسبت (30 گرم + 5/1 لیتر) برای مبارزه با علف‌های هرز استفاده شد.

در مرحله 6-4 برگی بوته‌‌ها به فاصله 18 سانتیمتر از یكدیگر تنك و همزمان وجین علف‌های هرز روی پشته نیز انجام شد. ادامه عملیات داشت از جمله مصرف 50% باقیمانده كود نیتروژنه سرك برای هر كرت و سایر محلولپاشیهای سرک مطابق نقشه آزمایش انجام گرفت. در موقع برداشت تمام ریشه‌های هر كرت به مساحت 4/1 متر مربع (یک خط کاشت 61/0 سانتیمتری به طول 25/2 متر)، برداشت ، شمارش و توزین گردید و در آزمایشگاه مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی صفی‌آباد، از تمام ریشه‌های هر تیمار نمونه خمیر تهیه و ‌در شرایط منجمد جهت انجام تجزیه‌های شیمیایی و تعیین درصد قند و صفات مهم كیفی و ناخالصی‌های غده، به آزمایشگاه تكنولوژی موسسه چغندرقند ارسال شدند.

نتایج
تجزیه و تحلیل آماری پروژه با استفاده از داده‌های مزرعهای و نتایج آزمایشگاهی تیمار‌ها نشان داد :

عملکرد کمی

از لحاظ عملکرد بالاترین میزان عملکرد به ترتیب متعلق به تیمار شماره 7 (شرکت رهروان رویش سبز+ عرف منطقه) (97.14)، تیمار شماره 8 (شرکت بهاران+ عرف منطقه) (96.31) و تیمار شماره 2 (عرف منطقه) (94.17) گزارش شد. در رابطه باتیمارهای مربوط به شرکت گرومان بالاترین میزان عملکرد متعلق به تیمار شماره 3 (گرومان+ عرف منطقه) (89.05) و بعد به ترتیب متعلق به تیمارهای 5 و 6 (گرومان_ 25% (86.90) و تیمار گرومان +25% (86.25)) و نهایتاً تیمار گرومان (85.95) تعیین شد.

نتایج
تجزیه و تحلیل آماری پروژه با استفاده از داده‌های مزرعهای و نتایج آزمایشگاهی تیمار‌ها نشان داد :

عملکرد کمی

نتایج
تجزیه و تحلیل آماری پروژه با استفاده از داده‌های مزرعهای و نتایج آزمایشگاهی تیمار‌ها نشان داد :

عملکرد کمی

بحث
از لحاظ میزان کل فروش کشاورز ، اختلاف‌‌ها در سطح 5‌% معنی‌دار بوده وتیمارهای بهاران+عرف منطقه و عرف منطقه در یک گروه و دارای بالاترین میزان درآمد نسبت به شاهد بودند، بعد از آن تیمار رهروان رویش+ عرف منطقه و گرومان+ عرف منطقه در یک گروه قرار گرفته‌اند ودر جایگاه بعدی به ترتیب تیمار گرومان_ 25 درصد و گرومان +25 درصد قرار دارند(نمودار 4-1).

همچنین در نسبت فایده-هزینه عملیات کوددهی نیز اختلاف ‌ها در سطح 5 % معنی دار بوده و تیمار عرف غالب منطقه بیشترین فایده عملیات کودهی را داشته است و بعد از آن به ترتیب تیمارهای بهاران+ عرف منطقه و گرومان+ عرف منطقه بالاترین فایده را در عملیات کوددهی دارا بودند.

توجیه اقتصادی و زیست محیطی

هزینه‌ها
در مورد هزینه‌های تیمار‌ها، بالاترین میزان هزینه مربوط به تیمار رهروان رویش سبز تعیین شد (10.595.000 ریال)، همچنین هزینه تیمارهای گرومان + 25% و عرف غالب منطقه به ترتیب (7.859.875 ریال) و (7.455.000 ریال) تعیین شد. هزینه تیمارهای گرومان+ عرف منطقه (6.836.025 ریال)، تیمارهای گرومان به تنهایی (6.335.900 ریال) و تیمار گرومان -25% مبلغ (4.811.925 ریال) و تیمار بهاران (4.710.000 ریال) تعیین شد (جدول شماره 1-5).

منابع
1- احمدی، مسعود، محمدیان، رحیم، حسین پور، ابراهیم. (1393). راهنمای چغندر (کاشت، داشت، برداشت). نشر آموزش کشاورزی، 245صفحه.
2- قنبری شیر سوار، علی. (1399).بررسی وضعیت تولید چغندرقند در کشور . http://www.iribnews.ir
3- معیری، منصور. (1397). آبیاری مزارع چغندرقند پاییزه در استان خوزستان. نشر آموزش کشاورزی. 54 صفحه.
5- احمدی، کریم، عبادزاده، کریم، حاتمی، فرشاد. (1400). آمارنامه كشاورزی سال زراعی 99-9 ،جلد اول: محصولات زراعی. وزارت جهادكشاورزی، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، مركز فناوری اطلاعات و ارتباطات . 97 صفحه.
4- FAO. (2018). World Food and AgricultureStatistical Pocketbook. Rome. 254 pp. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO