گل جالیز چیست؟

گل جالیز در زبان فارسی گلک، سبز گل یا کورقای نیز گفته می شود. به دلیل نداشتن برگ و سبزینه (کلروفیل) آب و مواد غذایی را با اتصال به ریشه گیاهان دو لپه میزبان جذب می کنند و در نهایت موجب کاهش عملکرد، پژمردگی و در نهایت مرگ آن می شود. کاهش عملکرد آن بستگی به حساسیت میزبان، درصدآلودگی، و شرایط اقلیمی متفاوت است. ارتباط مستحکم بین انگل و میزبان سبب می شود که روش کنترل این گیاه بسیار سخت باشد. گل جالیز یکی از خسارت‌زاترین علف‌های‌‌هرز مزارع می‌باشد. این گیاه به صورت انگل زندگی کرده و خود گیاه تولید و فتوسنتز ندارد و از شیره پرورده گیاه میزبان تغذیه می‌کند. به منظور کنترل این انگل باید تا حد امکان از ورود بذر این انگل به مزرعه پیشگیری کرد و از تلفیق روش‌های کنترل و مدیریت این علف هرز استفاده کرد. کاربرد گلایفوسیت به همراه سولفات آمونیوم در سه مرحله، بهترین روش شیمیایی برای کنترل این علف هرز است.

گل جالیز قسمتی از مرحله رشدی خود را درون خاک به عنوان رشد و نمو زیر زمینی و بخش دیگر را روی سطح خاک به صورت رشد اندام هوایی انجام می شود. چرخه زندگی  گل جالیز با بذر شروع می شود که از طریق تحریک مواد مترشحه ریشه میزبان شروع به جوانه زدن می کند و پس از اتصال به ریشه میزبان زندگی خود را ادامه میدهد. با خروج گل جالیز از خاک در واقع مرحله رشد زیرزمینی به پایان می رسد. پس از تولید گل و کپسول های حاوی بذر زندگی این گیاه انگلی به پایان می رسد.

بذور گل جالیز دارای خواب اولیه هستند و در این مدت حتی اگر شرایط برای جوانه زدن آنها فراهم باشد جوانه نمی زنند. زمان لازم برای از بین رفتن خواب اولیه بذر در گونه های گل جالیز متفاوت است و بیش تر تحت تاثیر دما و رطوبت است و بازه زمانی آن بین 1 تا 2 سال است.

وجود این دوره خواب در بذور گل جالیز پس از رسیدن روی میزبان و ادامه آن به عنوان یک مکانیسم بقا عمل می کند و سبب میشود تا در انتهای فصل رشد یعنی زمانی که میزبان قادر به هحمایت از انگل نیست بذر گل جالیز باقی بماند و در فصل رشد بعدی چرخه زندگی خود را به صورت مطمنی با میزبان جدید آغاز کند.

روشهای مبارزه مبارزه با گل جالیز به دلیل بقاء بذر آن به مدت طولانی در خاك، تولید بذر فراوان و ارتباط فیزیولوژكی و مورفولوژكی مستحكم بیین گیاه میزبان و انگل مشكل می باشد. اما برای مبارزه با آن روشهای مختلفی پشنهاد شده است كه هیچكدام به تنهایی موثر نیست. مهم ترین روشهای مبارزه عبارتند از:

مبارزه زراعی – بهداشت مزرعه مهم ترین روش پیشگیری از آلودگی و گسترش آلودگی است. بذرهای گل جالیز بسیار ریز بوده و شبیه گرد می باشند كه قدرت چسبندگی به سطوح مختلف را دارند این بذرها با آب، باد، حیوانات، حشرات، ماشین آلات و ادوات كشاورزی و انسان به راحتی منتقل می‌شوند. بنابراین كود حیوانی آلوده به بذر، رفت و آمد ماشین ها و ادوات بین مزارع بدون شستشو و تمیز كردن به راحتی باعث آلودگی مزارعی می شود كه سابقه آلودگی نداشته اند

تاریخ كاشت- كاشت با تاثیری كه از طریق عامل محیطی ، درجه حرارت، بر جوانه زدن بذر گل جالیز میگذارد، میتواند در كنترل آن موثر باشد.به عنوان مثال در اقلیم های مشابه اقلیم مدیترانه یا كاشت زود هنگام آفتابگردان باعث كاهش آلودگی به گل جالیز میگرد

تناوب زراعی وقتی زمینی آلوده به گل جالیز شد لازم است حتی المقدور از نباتات زراعی میزبان كمتر استفاده شود و از گیاهانی استفاده شود كه گل جالیز را وادار به جوانه زنی می‌كنند ولی میزبان آن محسوب نمی‌شوند. فلفل، سورگوم

كشت گیاهان غیر میزبان تله crop-Trap  گیاهانی هستند كه میتوانند بذر گل جالیز را تحریك به جوانه زنی كنند لیكن میزبان آن محسوب نمیشوند. كاشت چنین نباتاتی در مزارع آلوده میتواند با تحریك بذور موجود در خاك كه به نام جوانه زنی انتحاری نیز نامیده میشود، از ذخیره بذر موجود در خاك بكاهد. از این گیاهان میتوان به سورگوم، یونجه , ماشك، شبدر و سویا اشاره كرد

كشت میزبانهای تله crop Catch  میتوان با كشت گیاهانی كه مناسب ترین میزبان برای گل جالیز محسوب می‌ شوند بذور موجود در خاك را كاهش داد. مثل خیار، گوجه فرنگی، خردل سفید و غیره

شخم عمیق هر گاه عمق خاك مزرعه اجازه بدهد، میتوان در مزارعی كه آلودگی زیاد بوده و بذور بسیاری در سطح خاك پراكنده شده است، شخم با عمق 40 تا 50 سانتی متر زد و اغلب بذور را در عمق خاك مدفون ساخت. بدیهی است شخمهای بعدی بایستی كم عمق باشد تا بذر دوباره به سطح خاك نیاید

كندن بوته ها هر گاه مزرعه ای به تازگی آلوده شده و مقدار بوته‌های گل جالیز زیاد نیست، باید از بذر دادن گلهای روییده جلوگیری نمود. یعنی با مشاهده ساقه‌های گلدهنده، آنها را كند و از مزرعه خارج نموده و سوزانید یا عمیقا”مدفون ساخت. اگر چه گل جالیز قادر به انجام عمل فتوسنتز نبوده اما بدلیل داشتن مقدار زیاد نشاسته قادر است تا مدتی پس از مرگ میزبان و كنده شدن، چند روزی به حیات ادامه داده و حتی قادر است كپسول‌هایی نیز تولید كند

ارقام مقاوم یا متحمل منظور از ارقام مقاوم انواعی از گیاهان حساس است كه در برابر آلودگی به گل جالیز مقاومت نشان دهند. انواعی هستند كه آلوده می شوند اما زیان اقتصادی از این آلودگی نمیبینند.

آفتاب دهی پوشش پلاستیكی روشن در سطح خاك مرطوب حداقل به مدت 45 روز در گرمترین فصل سال در كاهش آلودگی ی بسیار موثر می‌باشد. البته استفاده از كود دامی مناسب قبل از پوشش پلاستیکی می توان در افزایش دمای خاك زیر پوشش موثرتر باشد .

كنترل بیولوژیك با استفاده از حشرات و قارچ ها – مبارزه با استفاده از مگس orobanchia Phytomyza لارو این حشره از ساقه، تخمدان و میوه گل جالیز تغذیه نموده است، همچنین خسارت مگس گل جالیز به ساقه ممكن است منجر به آلودگی ثانویه توسط قارچ ها شده و ساقه را قبل از تولید بذر نابود كند . – گونه ها یی از قارچی بنام Alternaria و تعدادی از قارچهای خاكزی و هوازی اخیراً به عنوان عوامل كنترل كننده طبیعی گل جالیز در جهان و ایران شناسایی شده اند. ماده ای بیولوژیك به نام اوروساید در ایران تولید شده كه ایزولهای از قارچ فوزاریوم oxyspurum Fusarium میباشد و در كاهش آلودگی موثر است .

مبارزه شیمیایی – ضدعفونی خاك: با استفاده از سمومی نظیر متام سدیم در كاهش آلودگی موثر است – استفاده از علفكش ها ی سیستمیک: استفاده از علفكش رانداپ می توان در مزرعه یا گلخانه میتوان به مقدار بسیار ز یادی در كاهش آلودگی گل جالیز موثر باشد

این گیاه انگلی باعث كاهش عملكرد، ارزش اقتصادی ، سطح زیركشت و کیفیت محصول میشود. كاهش عملكرد بسته به شدت آلودگی میزبان متفاوت بوده . در برخی موارد زارعین به دلیل شدت آلودگی، زمین كشت شده را رها می‌كنند. مشكل این گیاه فقط مربوط به كاهش عملكرد نمیشود بلكه خاك آلوده به اصطلاح مبتلا به مرض گل جالیز میشود كه در طولانی مدت گریبان گیر كشاورز خواهد شد.